ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΑΛΦΑΒΗΤΟΥ ΠΟΥ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΙΑ

Τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου δεν ήταν πάντα εικοσιτέσσερα. Στη διάρκεια της εξέλιξής του μέσα στους αιώνες κάποια απ’ αυτά πέσανε σε αχρηστία και σταδιακά εγκαταλείφθηκαν.

Ελληνικό αλφάβητο
Α α Άλφα	Ν ν Νι
Β β ϐ Βήτα	Ξ ξ Ξι
Γ γ Γάμμα	Ο ο Όμικρον
Δ δ Δέλτα	Π π ϖ Πι
Ε ε Έψιλον	Ρ ρ ϱ Ρω
Ζ ζ Ζήτα	Σ σ ς Σίγμα
Η η Ήτα	Τ τ Ταυ
Θ θ ϑ Θήτα	Υ υ Ύψιλον
Ι ι Ιώτα	Φ φ ϕ Φι
Κ κ ϰ Κάππα	Χ χ Χι
Λ λ Λάμβδα	Ψ ψ Ψι
Μ μ Μι	Ω ω Ωμέγα
Αρχαϊκά γράμματα
(Ϝ ϝ) Δίγαμμα	(ϙ)(Ϟ).) Κόππα
	(ϡ) Σαμπί
Άλλα γράμματα
(Ϛ ϛ)Στίγμα
Ἧτα (δασυνόμενο)

Το δίγαμμα (Ϝ ϝ) ή πιθανώς βαυ (Ϝ ϝ), ήταν το έκτο γράμμα σε πρώιμες μορφές του ελληνικού αλφαβήτου. Ήταν ένας φθόγγος, όπως το αγγλικό (w) Ο φθόγγος αυτός έπεσε σε αχρηστία νωρίς – πριν τον 8ο αιώνα π. Χ. στις Ιωνικές και Αττικές διαλέκτους της αρχαίας ελληνικής, αλλά διατηρήθηκε για περισσότερο χρόνο σε άλλες διαλέκτους. Το γράμμα Ϝ εμφανίζεται σε επιγραφές μέχρι τον 4ο αιώνα π. Χ. Στην τσακωνική γλώσσα ακούγονται μέχρι και σήμερα σε ορισμένες λέξεις απομεινάρια του αρχαίου αυτού φθόγγου που προφέρεται σήμερα [v].

Το σαμπί (ϡ), είναι κι αυτό παλιό και παρωχημένο πλέον γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου, που εμφανιζόταν σαν γράμμα μόνο σε μερικές τοπικές παραλλαγές του αλφαβήτου στην αρχαία Ιωνία, και παρέμεινε σε χρήση αργότερα μόνο σαν αριθμητικό σύμβολο για τον αριθμό 900. Πιθανολογείται ότι δήλωνε φθόγγο παρόμοιο με διπλό [σσ] ή [ττ]. Η σημερινή ονομασία "σαμπί" είναι επίσης μεταγενέστερη, των όψιμων βυζαντινών χρόνων. Φέρεται να προέρχεται ως σύνθετη λέξη Ὡσὰν πῖ (σαν το γράμμα « πι»).

Το κόππα( Ϟ ϟ) γραμμένο ή με την αρχαία του μορφή (ϙ) ή με την σύγχρονη (ϟ) είναι  κι αυτό γράμμα των πρώιμων ελληνικών αλφαβήτων μεταξύ του π και του ρ, που ισοδυναμούσε ηχητικά με το κ. Ενώ το γράμμα κάππα χρησιμοποιήθηκε στην ελληνική για να δηλώσει στη γραφή, το άφωνο ουρανικό σύμφωνο που προφέρουμε λ.χ. στα νεοελληνικά στη λέξη: «κυρία» για την απόδοση του άφωνου συμφώνου πριν του  ο και υ, χρησιμοποιήθηκε το γράμμα κόππα (Ϟ). Έτσι στα αρχαϊκά ελληνικά αλφάβητα βρίσκουμε να γράφονται ΔΙΚΕ (=δίκη), αλλά ϞΑϞΟΣ (=κακός). Η γενικευμένη χρήση ενός μόνο κ (του κάππα) από τα μέσα του 6ου π.Χ. αιώνα σημαίνει είτε ότι η διαφορά αυτή στην προφορά έπαψε από τότε να υπάρχει. Στο ελληνικό σύστημα αρίθμησης το κόππα χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα με τη μορφή του κεραυνόμορφου κόππα ( Ϟ ϟ)για να δηλώσει τον αριθμό 90.Στο λατινικό αλφάβητο το γράμμα κόππα αντιστοιχεί στο γράμμα Q.Η παροιμία "Οὐδὲ κόππα γιγνώσκων" λέγονταν για εντελώς αδαή άνθρωπο. 

 Το στίγμα (Ϛ ) είναι σύμπλεγμα των χαρακτήρων σ και τ, που χρησιμοποιείται στο ελληνικό σύστημα αρίθμησης ως σύμβολο του αριθμού έξι (6) και, παλαιότερα, στη θέση του ζεύγους στ για τη γραφή λέξεων όπως π.χ. στρατός (ϛρατός). Σήμερα χρησιμοποιείται σπάνια, σε κλασικά κείμενα για παράδειγμα και τη θέση του στο ελληνικό σύστημα αρίθμησης έχει πάρει το στ΄.

 Το δασυνόμενο ήτα

Το γράμμα ήτα στα περισσότερα αλφάβητα συμβόλιζε τον δασύ ήχο του πνεύματος της δασείας και προφερόταν ως  (hēta). Όταν καθιερώθηκε το ιωνικό αλφάβητο σε πολλές περιοχές της αρχαίας Ελλάδας, προέκυψε η ανάγκη να αποδίδεται με κάποιον τρόπο ο δασύς φθόγγος. Έτσι κατέληξαν να χρησιμοποιούνται τα δύο μισά του Η, το μεν αριστερό  (├) ως δασύς φθόγγος, το δε δεξιό για να αποδώσει την έλλειψη δασύτητας (┤). Τα πνεύματα δασεία και ψιλή  όπως τα ξέρουμε σήμερα προέκυψαν από το αριστερό και το δεξί μισό του Η αντίστοιχα. Το Η αντιστοιχεί στο λατινικό H h, όταν συμβολίζει τον ήχο της δασείας (π.χ. Ελλάς → Hellas.