ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΣΤΕΡΓΙΑΔΗΣ: ΠΡΟΔΟΤΗΣ, ΠΑΤΡΙΩΤΗΣ Η΄ ΑΠΛΩΣ ΤΟ ΜΟΙΡΑΙΟ ΠΡΟΣΩΠΟ;

O Αριστείδης Στεργιάδης (υπουργός Ιωνίας), ο «αινιγματικός άνθρωπος», ήταν ένας πλούσιος Κρητικός από το Ηράκλειο της Κρήτης και προσωπικός φίλος του Βενιζέλου, ο οποίος τον επέλεξε γι’ αυτή τη θέση.

 Ο Στεργιάδης σπούδασε νομικά στην Αθήνα και άσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου στην γενέτειρά του. Ασχολήθηκε με την πολιτική και διετέλεσε πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου Ηρακλείου. Πρωταγωνίστησε στην επανάσταση του Θέρισου και συνδέθηκε με στενή φιλία με τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Ο Βενιζέλος τον έχρισε υπουργό το 1917 στην τότε κυβέρνησή του και αργότερα Γενικό Διοικητή Ηπείρου (1917-1919). Τότε ο Στεργιάδης άρχισε να δείχνει τα πρώτα δείγματα της εξαλλοσύνης του. Οι Ηπειρώτες τον ονόμασαν για τον σατραπισμό του «Αλή Πασά». Θεωρήθηκε, όμως, από την κυβέρνηση ότι πέτυχε το σκοπό του και την αποστολή του, γιατί κατόρθωσε να χτυπήσει αποτελεσματικά τη ληστεία. Ο Στεργιάδης έφτασε στη Σμύρνη το μεσημέρι της 18ης Μαΐου 1919, με το αντιτορπιλικό «Λέων». Όταν οι Έλληνες της Σμύρνης πληροφορήθηκαν την είδηση πανηγύριζαν διότι έβλεπαν στο πρόσωπο του Υπάτου Αρμοστή να εδραιώνεται η ελευθερία στον τόπο τους ύστερα από πολλών αιώνων σκλαβιάς. Ο Στεργιάδης φρόντισε εξαρχής να μην έχει πολλά πολλά με τους ντόπιους κατοίκους και προύχοντες. Από τις πρώτες μέρες της αφίξεώς του στη Σμύρνη, ο Στεργιάδης έδειξε ότι έχει διοικητικές αρετές αλλά και σοβαρά μειονεκτήματα. Πρέπει, όμως, να σημειωθεί ότι εκτελούσε πιστά τις εντολές και τις οδηγίες του Βενιζέλου. Δεν άργησε να έρθει σε σύγκρουση όχι μόνο με τους προκρίτους αλλά και με τους ανώτατους αξιωματικούς του στρατού και το Μητροπολίτη Σμύρνης, Χρυσόστομο. Οι χαρακτηρισμοί που του αποδόθηκαν πολλοί και σκληροί. Βίαιο και μισάνθρωπο ακόμη και ανισόρροπο τον είπαν. Ο Στεργιάδης ήταν οπαδός της θεωρίας της ελληνοτουρκικής συνύπαρξης στα ίδια εδάφη, όπου κατοικούσαν οι «σύνοικοι» πληθυσμοί και εργάστηκε με πάθος για την προστασία των Τούρκων στην περιοχή της ευθύνης σε τέτοιο παρεξηγήσιμο βαθμό, ώστε την συμπεριφορά του τη θεωρούσαν εχθρική προς αυτούς οι Έλληνες της Σμύρνης. Τίθεται το ερώτημα, εάν ο Βενιζέλος γνώριζε καλά ή όχι τον ιδιόρρυθμο χαρακτήρα του Στεργιάδη. Σε κάθε περίπτωση πάντως, η τοποθέτησή του στη θέση αυτή θεωρήθηκε από τους ιστορικούς ένα από τα μεγαλύτερα λάθη του. Φαίνεται πάντως, ότι ο Στεργιάδης συχνά παραφέρονταν σε βάρος των Ελλήνων και δημιουργούσε προστριβές αρμοδιότητας με την στρατιωτική ηγεσία. Χαρακτηρίστηκε δε, φυσιογνωμία αινιγματική ακόμη και από ανθρώπους του περιβάλλοντός του. Είχε καταστεί ο πιο μισητός Έλληνας, όχι μόνο για τους Έλληνες της Σμύρνης, αλλά και για τους Έλληνες που βρίσκονταν στην Σμύρνη ως απεσταλμένοι του ελληνικού κράτους. Η μεροληπτική του στάση έφτανε ως την επέμβαση στα δικαστήρια, από τα οποία αξίωνε να αθωώνονται ή να κρίνονται με επιείκεια οι Τούρκοι, ενώ οι Έλληνες να κρίνονται όσο το δυνατόν αυστηρά. Αποτέλεσμα ήταν επικαλεστούν οι Τούρκοι στην διάσκεψη των Σεβρών, τις αποφάσεις των ελληνικών δικαστηρίων της Σμύρνης, για ν” αποδείξουν ότι ο τουρκικός λαός φιλήσυχος και νομοταγής, ενώ οι Έλληνες είναι αυτοί που παραβαίνουν τους νόμους. Κι αναγκάστηκε η ελληνική αντιπροσωπεία να επικαλεστεί τις στατιστικές των αγγλικών δικαστηρίων της Κύπρου, για ν” αποδείξει πόσο μεγαλύτερη είναι η εγκληματικότητα των Τούρκων. Όλως μυστηριωδώς πάντως, σ” αυτήν την θέση του Ύπατου Αρμοστή, διατήρησαν τον Στεργιάδη και οι αντίπαλοι του Βενιζέλου ως την τελική αποχώρηση των Ελλήνων απ” την Σμύρνη, αν και εικάζεται ότι ο Στεργιάδης διατηρήθηκε απ” όλες τις κυβερνήσεις στην θέση του και παρά τις έντονες διαμαρτυρίες των Ελλήνων της Σμύρνης, για να μην δυσαρεστηθούν οι Άγγλοι. Παράλληλα όμως, εκτός από υπουργός της ελληνικής κυβέρνησης, ήταν και εκπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων, γεγονός που περιέπλεξε περισσότερο την κατάσταση. Οι ενέργειές του χαρακτηρίστηκαν από πολλούς φιλοτουρκικές και ενάντια στα εθνικά συμφέροντα. Ο Στεργιάδης με την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου ειδοποίησε την Αθήνα το καλοκαίρι του 1922, για αποστολή πλοίων προς διάσωση του ελληνικού πληθυσμού, έχοντας επίγνωση της επερχόμενης καταστροφής. Η ελληνική κυβέρνηση όμως που παλινωδούσε εν μέσω πολιτικών παθών και μέχρι και τις τελευταίες στιγμές αμφιταλαντευόταν για το αν θα πρέπει να αποστείλει πλοία για την διάσωση του ελληνικού πληθυσμού, τον διέταξε ορθά κοφτά να «μην δημιουργήσει προσφυγικό ζήτημα». Είναι χαρακτηριστικό δε, πως ο βασιλιάς Κωνσταντίνος λίγο πριν την κατάρρευση του μετώπου είχε δημιουργήσει έναν νόμο περί διαβατηρίων (16 Ιουλίου 1922), ο οποίος «φωτογράφιζε» τους εν δυνάμει Έλληνες πρόσφυγες της Μικράς Ασίας. Μ” αυτόν τον νόμο απαγορεύονταν η είσοδος στην Ελλάδα όσων δεν είχαν ελληνικά διαβατήρια, ενώ οι ιδιοκτήτες των πλοίων καθώς και τα πληρώματα που θα παρέβαιναν αυτόν τον νόμο τιμωρούνταν με φυλάκιση και χρηματικό πρόστιμο. Εντούτοις οι κινήσεις του του Στεργιάδη την κρίσιμη στιγμή της κατάρρευσης του μετώπου ήταν λιγοστές, χωρίς καν να ενημερώσει τους κατοίκους για τον κίνδυνο που διέτρεχαν. Ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, ο οποίος κράτησε ακριβώς αντίθετη στάση από τον Στεργιάδη κι έμεινε στην Σμύρνη πιστός στα ιδανικά του βρίσκοντας μαρτυρικό θάνατο, μάταια προσπαθούσε να πείσει τον βασιλιά Κωνσταντίνο να αποσύρει τον Στεργιάδη από την Σμύρνη. Παραμένει πάντως σχήμα οξύμωρο το γεγονός ότι ο Στεργιάδης παρ” όλο που φαίνεται να είχε επίγνωση της επερχόμενης καταστροφής, μεριμνούσε συνεχώς για την οργάνωση του Πανεπιστημίου της Σμύρνης.  Μεταξύ αυτών που επιλέγησαν για την στελέχωση του Πανεπιστημίου ήταν ο διάσημος Έλληνας μαθηματικός Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής (που διέπρεψε στην Γερμανία) . Στις 19 Αυγούστου 1922, ο Αριστείδης Στεργιάδης με επείγουσα μυστική διαταγή του ζητά από τους υπαλλήλους της διοίκησης την συσκευασία όλου του αρχειακού υλικού που κατείχαν και ετοιμότητα για εγκατάλειψη. Στις 26 Απριλίου 1922 εγκαταλείπει και ο ίδιος την Σμύρνη με αγγλικό πλοίο των ξένων Δυνάμεων, ενώ μια μέρα μετά στην πόλη εισβάλλουν οι πρώτοι άτακτοι Τσέτες. Υπό την προστασία βρετανικού αγήματος, που άνοιγε βίαια δρόμο ανάμεσα στους έξαλλους Σμυρνιούς, που τον καταριόντουσαν και τον κυνηγούσαν λέγοντας «Πιάστε τον, σκοτώστε τον!», μετέφερε σε πολεμικό πλοίο ακόμη και τις καρέκλες του σπιτιού του! Από εκεί φυγαδεύτηκε στη Ρουμανία, στην συνέχεια πήγε στο Μόντε Κάρλο και κατέληξε στη Νίκαια της Γαλλίας, όπου και έζησε μέχρι και τον θάνατό του, τον Ιούλιο του 1949, μισθοδοτούμενος, λένε αρκετοί ιστορικοί, από τις βρετανικές υπηρεσίες, αν και το γεγονός ότι ήταν έτσι κι αλλιώς ευκατάστατος του επέτρεψε να ζήσει στη Γαλλία μάλλον πλουσιοπάροχα, μέχρι τις παραμονές του Β΄ παγκοσμίου πολέμου. Πάντως ο ίδιος ο Στεργιάδης σε συνέντευξη που έδωσε στην εφημερίδα «Πατρίς» (1930) σημείωνε πως η ήττα μας στη Μικρά Ασία, οφειλόταν στο γεγονός ότι η Ελλάδα ακολουθούσε εκεί την πολιτική της Αγγλίας και όχι τη δική της πολιτική, αν και ουδέποτε μίλησε για τα γεγονότα εκεί.