ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΚΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ

Ακολουθούν βασικοί όροι της επικής αφήγησης που είναι απαραίτητο να γνωρίζουν οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές για την κατανόηση της Οδύσσειας του Ομήρου.

 1) Εναλλαγή αφήγησης με την περιγραφή και με τις διάφορες μορφές ευθύ λόγου (διάλογο, μονόλογο, προσευχή, διαταγή). Αυτό χαρακτηρίζει ® το ειδικό επικό ύφος.

Αφήγηση ® εξιστόρηση περιστατικών

Περιγραφή ® παρουσίαση γνωρισμάτων ενός αντικειμένου ή γεγονότος ώστε να μας δώσουν την εικόνα ή την αποτύπωσή τους.

Διάλογος ®  παρουσιάζει την εσωτερική δράση και την ψυχική κατάσταση των ηρώων. Διακόπτει τη μονοτονία της αφήγησης. Χαρακτηρίζεται από μακρηγορία και άνεση. Δηλαδή το κάθε πρόσωπο δε βιάζεται να εκφράσει τις σκέψεις του αλλά αντίθετα τις αναπτύσσει με αργό ρυθμό, αφού αφήσει πολλές φορές το λόγο του να ξεστρατίσει σε απλά θέματα σχετικά ή άσχετα μ΄αυτά που λέει. Δίνει ζωντάνια στο λόγο, αλλά και αμεσότητα. Με το διάλογο ο ποιητής χαρακτηρίζει τα πρόσωπα.

Μονόλογος®  τον χρησιμοποιεί ο ποιητής όταν σε δύσκολες περιστάσεις ο ήρωας αναμετρά τους κινδύνους και σκέπτεται τα υπέρ και τα κατά. Μας αποκαλύπτει τον ψυχικό κόσμο των ηρώων, μας δείχνει τις διαθέσεις τους, τις προθέσεις τους, τη δύναμη ή τις αδυναμίες τους, ώστε να κατανοούμε τις ενέργειες τους.

2) Προϊδεασμός ή προοικονομία ® Μ΄ αυτήν ο ποιητής μας προενημερώνει, μας προετοιμάζει δηλαδή για κάτι που θα γίνει αργότερα. Αυτό γίνεται ή από τον ίδιο τον ποιητή ή από κάποιον ήρωα ή από κάποιο θεό …(Έτσι το βάρος δε δίνεται στην εξέλιξη της υπόθεσης, αλλά στον τρόπο που θα παρουσιασθούν τα γεγονότα και οι χαρακτήρες …)

3) Παρομοιώσεις ® Οι απλές π.χ. Η Αθηνά … σαν αετός.

®Οι Ομηρικές ή πλατειές (ή περιγραφικές ή παραβολές). Αυτές εξηγούν κάποιο γεγονός με ολόκληρη περιγραφή. Αποτελούνται από το αναφορικό μέρος (όπως, ως, καθώς) και δεικτικό μέρος (έτσι, όμοια). Μεταξύ αυτών των δύο στοιχείων υπάρχει η κοινή ιδιότητα: κίνηση, διάθεση, ήθος, ομορφιά, σπανιότητα, ορμή …Το υλικό του ο ποιητής το αντλεί από τη φύση ή από την καθημερινή ζωή του ανθρώπου …

Σκοποί®  Να χαρίσει παραστατικότητα και σαφήνεια φωτίζοντας το άγνωστο με κάτι γνωστό και οικείο.

® Να εκφράσει μια ψυχική κατάσταση.

® Να στολίσει την αφήγηση, σπάζοντας τη μονοτονία

Η παρομοίωση πλαταίνει την αφήγηση.

4) Επιβράδυνση ή επική άνεση®   Σε κρίσιμες ώρες της δράσης ο ποιητής διακόπτει την αφήγηση και παρεμβάλλοντας κάποιες λεπτομέρειες που δε σχετίζονται άμεσα με τη δράση, καθυστερεί την εξέλιξη. Έτσι α) κερδίζεται χρόνος για την αληθοφάνεια των δρώμενων β) αποτελεί ξεκούραση στην ένταση της αφήγησης γ) γνωρίζουμε καλύτερα τα πρόσωπα.

5) Τυπικά, σταθερά επίθετα®  Επίθετα που συνοδεύουν σταθερά κάποια ονόματα και έχουν καταντήσει σταθεροί τίτλοι τους ή στοιχεία του ονόματος τους που καθορίζουν την ταυτότητά τους π.χ. συγνεφοσυνάχτης = Δίας, πολύτροπος = Οδυσσέας, φτεροφόρος = Ερμής.

Τα τυπικά επίθετα δείχνουν γνωρίσματα βασικά και μόνιμα. Έτσι χρησιμοποιούνται κι όταν ακόμα έρχονται σε αντίφαση με τη στιγμή που λέγονται π.χ. άψεγος Αίγισθος (αν και έκανε σφάλματα). Αυτά έχουν κληρονομηθεί από την παράδοση.

Υπάρχουν και άλλα®   χαρακτηριστικά π.χ. κοσμάκουστος

®περιγραφικά π.χ. κουφωτή σπηλιά

6) Τυπικοί στίχοι – σκηνές®  Επαναλαμβάνονται αυτούσιοι. Αυτή η επανάληψη δείχνει σεβασμό στην παράδοση, ξεκουράζει τον αοιδό και βοηθά τη μνήμη.

7) Κυκλική σύνθεση®   π.χ. Ο Οδυσσέας αρχίζει την αφήγησή του από την Ωγυγία (ραψ. ι) και τελειώνει με την Ωγυγία (ραψ. μ)

8) Τα άστοχα ερωτήματα® βλέπε σχόλια Οδύσσειας σελ 209 π.χ. ραψ. Λ στιχ. 175 … Όπως στη Δημοτική ποίηση.

9) Επική ή τραγική ειρωνεία® Όταν ο ήρωας αγνοεί κάτι που ξέρει ο ακροατής ή αναγνώστης.

10) Η συχνή χρήση του αριθμού 3 ή πολλαπλασίων του

11) Ο έμμεσος τρόπος διαγραφής των χαρακτήρων (όχι μόνο από τα κίνητρα, τα λόγια, τα έργα τους, αλλά και από το τί λένε γι΄αυτούς οι άλλοι, πως αντιδρούν εκείνοι που τους παρακολουθούν, από το όνομά τους ακόμα και από τα σταθερά επίθετα που το συνοδεύουν, από τις παρομοιώσεις, από τη σύγκριση της μοίρας του ενός προς τη μοίρα και την τύχη των άλλων ….)

12) Εικόνες®  ζωντανές, παραστατικές, λεπτομερείς.

13) Κλιμακωτό®   Σχήμα με το οποίο οι ιδέες παρουσιάζονται σε βαθμιαία σειρά που άλλοτε υψώνεται και άλλοτε κατεβαίνει.

14) Το θαυμαστό στοιχείο® Ό,τι υπερβαίνει τους φυσικούς και λογικούς νόμους π.χ. παράλογα γεγονότα, επεμβάσεις θεών, θαύματα.

15) Ο από μηχανής θεός® ένα εύρημα του ποιητή να διευκολύνει την εξέλιξη του μύθου δίνοντας τέλος στο αδιέξοδο που παρουσιάζεται. π.χ. (ραψ. ε) η παρουσίαση της Λευκοθέας που βοήθησε τον Οδυσσέα στην κρίσιμη στιγμή.

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ® είναι τα στοιχεία πολιτισμού της εποχής της κοινωνίας όπου αναφέρεται το κείμενο που ερμηνεύουμε. Αυτά τα στοιχεία τα προσεγγίζουμε «πραγματολογικά» και «ιδεολογικά»

Πραγματολογική προσέγγιση® είναι η πρώτη γνωριμία με τα πράγματα, πρόσωπα, συνήθειες, αντιλήψεις, ήθη, θεσμούς, … Τότε δίνονται απλές πληροφορίες.

Ιδεολογική προσέγγιση®  Είναι όταν προσπαθούμε να δούμε ποιες ιδέες των ανθρώπων της εποχής εκείνης εκφράζουν ή ενσαρκώνουν αυτά τα στοιχεία που λέγονται «πολιτιστικά» π.χ. ηθικές κοινωνικές, μυθολογικές, απόψεις, γνώσεις επιστημονικές, προεπιστημονικές, αντιλήψεις για τη φύση, τους θεούς, το σύμπαν … Δηλαδή κάνουμε ανάλυση και σχολιασμό.

Ο πολιτισμός είναι ένας και ενιαίος.