ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΑΦΟΡΙΣΤΕΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ

Στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας δεν ήταν λίγες οι φορές που η εκκλησία ενοχλήθηκε από τους ανθρώπους του πνεύματος. Ένα μέσο θρησκευτικής λογοκρισίας ήταν ο αφορισμός. Στο μυαλό των χριστιανών παλιότερα, ο αφορισμένος ήταν κάτι σαν τον βρικόλακα των μύθων.

Κάποιος που δεν θα έλιωνε, γιατί ούτε η γη  δε θα τον δεχόταν. Με αυτόν τον τρόπο προσπάθησε αρκετές φορές η εκκλησία να εμποδίσει τους πιστούς να σκεφτούν λογικά, ώστε να διατηρήσει την πνευματική της ηγεμονία. Περισσότερο η εκκλησία φοβόταν όσους μέσα από την δύναμη του γραπτού λόγου, διέδιδαν ιδέες που έθιγαν τα συμφέροντά της  ή αποδομούσαν το πνευματικό της οπλοστάσιο. Λογοτέχνες, επιστήμονες και πολιτικοί έπεσαν θύματα   μιας μυωπικής και στενόμυαλης εκκλησίας.

Γνωστός είναι ο αφορισμός των: Αλεξάνδρου Υψηλάντη, Μιχαήλ Σούτσου, Ρήγα Φεραίου από τον πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε. (Επίσης, ο αφορισμός των κλεφτών του Μοριά το 1805 και της επανάστασης του 1821). Σε μία επιστολή του ο πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’ λέει : “Προσέξτε, αν ξεσηκωνόμαστε εναντίον του   Σουλτάνου, εναντίον του αφέντη μας, ξεσηκωνόμαστε εναντίον του ίδιου του Θεού, είμαστε αμαρτωλοί ”. Για να είμαστε δίκαιοι ο πατριάρχης προχώρησε στον αφορισμό των παραπάνω υπό το κράτος αφόρητων πιέσεων από τη Σουλτανική πύλη που απειλούσε με εκτεταμένες σφαγές χριστιανών αν ο προκαθήμενος της ορθόδοξης εκκλησίας δεν προέβαινε σε αποκήρυξη των ανωτέρω και των θέσεών  τους καθώς και σε αφορισμό τους.

Στην νεοελληνική λογοτεχνία, έχουμε παραδείγματα τριών λαμπρών προσωπικοτήτων που διώχθηκαν από τον εκκλησιαστικό σκοταδισμό.

Ανδρέας Λασκαράτος

Ο Ανδρέας Λασκαράτος υπήρξε σπουδαίος σατιρικός ποιητής και πεζογράφος από την Κεφαλονιά. Το 1856 δημοσίευσε τα Μυστήρια της Κεφαλονιάς, όπου ειρωνεύεται και καυτηριάζει την αμάθεια και την υποκρισία του κλήρου: «Μπορούνε να ειπωθούνε οπαδοί του Χριστού, επειδή πιστεύουνε πως η θεότητα είναι τρισυπόστατη, ενώ η πραγματική τους θεότητα είναι το νιτερέσο τους;»
Περιγράφει τις απάτες της εκκλησίας και των πολιτικών, αλλά και την δεισιδαιμονία του λαού. Ο μητροπολίτης Κεφαλληνίας Σπυρίδωνας Κοντομιχάλης προβαίνει σε αφορισμό του συγγραφέα με την υποστήριξη του φανατισμένου όχλου που προπηλάκισε τον συγγραφέα και την οικογένειά του. Τον επόμενο χρόνο επιστρέφει στο νησί αλλά οι περιπέτειές του δεν τελειώνουν εδώ αφού περνά 4 μήνες φυλακισμένος στο Σωφρονιστήριο της Κεφαλονιάς μετά από ερήμην καταδίκη του, εξαιτίας της κυκλοφορίας της καυστικής εφημερίδας Λύχνος.

Εμμανουήλ Ροΐδης

Το 1866 εκδίδεται στην Αθήνα το ιστορικό μυθιστόρημα: "Η Πάπισσα Ιωάννα". Το βιβλίο αυτό αναφέρεται στη νόθα κόρη μιας χηνοβοσκού που με ένα σωρό δολοπλοκίες φτάνει τελικά στο ύπατο αξίωμα της Καθολικής εκκλησίας. Γίνεται Πάπας κρύβοντας το φύλο της και πεθαίνει με τον πλέον σκανδαλιστικό τρόπο φέρνοντας στον κόσμο το παιδί του εραστή της μπροστά στα μάτια του χριστεπώνυμου πλήθους που περιμένει την ευλογία του Ποντίφικα. Ο Ροΐδης ξεσκεπάζει την υποκρισία και την ανηθικότητα του κλήρου. Το έργο του είναι γεμάτο παραπομπές και ιστορικές υποσημειώσεις, ώστε δεν είναι εύκολο να αντικρουστεί. Το βιβλίο μεταφράζεται και κυκλοφορεί εκτός Ελλάδος. Ο συγγραφέας αφορίζεται μαζί με το έργο του από την Ιερά Σύνοδο. (Υπάρχει μια ασάφεια σχετικά με το αν όντως αφορίστηκε και ο ίδιος ή όχι). Στους επικριτές του, ο Ροΐδης απαντά με μια άμεση επιστολή προς απάντηση της εγκυκλίου της Ιεράς Συνόδου Περί αποκηρύξεως Βλάσφημου και Κακοήθους Βιβλίου, και με τις Επιστολές Αγρινιώτου, τέσσερις επιστολές τις οποίες υπογράφει ως Διονύσιος Σουρλής
«ο καιρός ίσως δεν είναι μακράν ότε θα είπωσι και οι Έλληνες: Δεν θέλομεν πλέον να ήμεθα Βυζαντινοί αλλά Χριστιανοί! και τότε άγιοι μου Πατέρες, όταν η ηώς αυτή και εφ’ ημάς ανατείλη, αν επιμένετε ακόμη θεωρούντες ως καταχθόνιον δαίμονα τον συγγραφέα της Ιωάννας, θέλετε αναγκασθή τουλάχιστον αντί Σατανά ονομάσετε αυτόν Εωσφόρον».

Νίκος Καζαντζάκης

Ένας από τους σπουδαιότερους νεοέλληνες πεζογράφους, του οποίου το ανήσυχο πνεύμα και οι φιλοσοφικές του αναζητήσεις προκάλεσαν την οργή της εκκλησίας. Το 1953 η Εκκλησία ζητά την δίωξη του Καζαντζάκη, πριν καν εκδοθεί ο «Τελευταίος Πειρασμός». Ο Πάπας συμπεριλαμβάνει τον Τελευταίο Πειρασμό στο Index Librorum Prohibitorum. Ο Καζαντζάκης απαντά: «Μου δώσατε μια κατάρα, Άγιοι πατέρες, σας δίνω κι εγώ μια ευχή: Σας εύχομαι να 'ναι η συνείδηση σας τόσο καθαρή, όσο είναι η δική μου και να 'στε τόσο ηθικοί και θρήσκοι όσο είμαι εγώ»
Ο αφορισμός του Καζαντζάκη δεν ίσχυσε ποτέ στην πραγματικότητα, αφού δεν είχε υπογραφεί, όπως απαιτείται, από τον Οικουμενικό Πατριάρχη. Τα έργα του Καζαντζάκη γνωρίζουν ακόμα και σήμερα τεράστια επιτυχία, όμως οι αντιδράσεις της εκκλησίας δεν έλειψαν με τον θάνατο του συγγραφέα. Τα έργα του «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» και ο «Τελευταίος Πειρασμός» δεν προβάλλονται στην ελληνική τηλεόραση, ενώ όλοι θυμόμαστε τα έκτροπα του εξαγριωμένου όχλου έξω από τις κινηματογραφικές αίθουσες που έπαιζαν την ταινία του Μάρτιν Σκορτσέζε.