ΟΙ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ: ΣΗΜΑΣΙΑ-ΣΥΝΤΑΞΗ. ΜΟΝΟΠΤΩΤΕΣ, ΔΙΠΤΩΤΕΣ, ΤΡΙΠΤΩΤΕΣ, ΚΥΡΙΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΧΡΗΣΤΙΚΕΣ.

Οι προθέσεις είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο του συντακτικού. Ακολουθεί η σημασία και η σύνταξή τους τόσο για τις κύριες, όσο και για τις καταχρηστικές και ειδικότερα για τις μονόπτωτες, δίπτωτες και τρίπτωτες.

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ

Με τον όρο πρόθεση αναφερόμαστε σε μικρές, μορφολογικά αμετάβλητες, άκλιτες λέξεις (ἀπό, ἐν, ἐκ, πρὸς κ.λπ.), οι οποίες "προ-τίθενται", μπαίνουν μπροστά από άλλες λέξεις (ουσιαστικά, αντωνυμίες ή επιρρήματα) σχηματίζοντας με αυτές προθετικές φράσεις, που αποκαλούνται παραδοσιακά εμπρόθετοι προσδιορισμοί. Οι εμπρόθετοι προσδιορισμοί εκφράζουν διάφορες επιρρηματικές σχέσεις (τόπο, χρόνο, τρόπο, αιτία, σκοπό κ.λπ) και ισοδυναμούν, λειτουργικά, με τα επιρρήματα, τις επιρρηματικές πλάγιες πτώσεις, μετοχές και προτάσεις.
Οι προθέσεις στα αρχαία ελληνικά χωρίζονται σε κύριες και καταχρηστικές: τις πρώτες τις βρίσκουμε άλλοτε ως προονοματικά, στη σύνταξη (σὺν τῷ νόμῳ, ἐκ τούτου), και άλλοτε ως προρρηματικά, στη σύνθεση (συμφέρω, ἐκπορθῶ), ενώ οι δεύτερες είναι αποκλειστικώς προονοματικά στοιχεία (ἄνευ, μέχρι, ἕνεκα).

Οι προθέσεις στα κλασικά χρόνια μπορούσαν να είναι μονόπτωτες, δίπτωτες ή τρίπτωτες ανάλογα με τον αριθμό των πτώσεων με τις οποίες συντάσσονταν. Π.χ. η ἀντὶ συντάσσεται πάντα με γενική, η διὰ συντάσσεται είτε με γενική είτε με αιτιατική, ενώ η ἐπὶ συντάσσεται και με τις τρεις πλάγιες πτώσεις, γενική, δοτική και αιτιατική. Όταν συντάσσονται με περισσότερες από μία προθέσεις, η σημασία τους συχνά ποικίλλει, ως προς λεπτές αποχρώσεις, ανάλογα με την πτώση.

Κύριες προθέσεις

Μονόπτωτες

Ἀντί: με έκθλιψη ἀντ’/ ἀνθ’, χωρίς αναβιβασμό του τόνου κατά την αναστροφή. Συντάσσεται αποκλειστικά με γενική. Σημασίες:

1. απέναντι

τῇ δ᾽ ἄρα δίφρον ἑλοῦσα φιλομειδὴς Ἀφροδίτη ἀντὶ Ἀλεξάνδροιο θεὰ κατέθηκε φέρουσα.  Τότε η Αφροδίτη, η γελαστή θεά, έφερε και έβαλε κάθισμα απέναντι από τον Αλέξανδρο.

2. αντικατάσταση

χρήματα ἐτάξαν το ἀντὶ τῶν νεῶν τὸ ἱκνούμενον ἀνάλωμα φέρειν.  Όρισαν αντί για καράβια να προσφέρουν τα ανάλογα χρήματα.

3. εχθρική διάθεση

πῶς δὲ σὺ νῦν μέμονας κύον ἀδεὲς ἀντὶ ἐμεῖο στήσεσθαι;  Πώς τώρα εσύ, ξεδιάντροπο σκυλί, πήρες το θάρρος να σταθείς απέναντί μου;

4. ομοιότητα

γυναικὸς ἄρ’ ἀντί τέτυξο.  Κατάντησες σαν γυναίκα.

5. αιτία

μαθόντες δὲ οἱ Κερκυραῖοι τούτων ἕκαστα, ἵνα μή σφι Περίανδρος ἐς τὴν χώρην ἀπίκηται, κτείνουσι τὸν νεηνίσκον. Ἀντὶ τούτων μὲν Περίανδρος Κερκυραίους ἐτιμωρέετο.  Όταν οι Κερκυραίοι έμαθαν αυτά, προκειμένου να μην πάει ο Περίανδρος στη χώρα τους, σκοτώνουν τον νεαρό. Γι’ αυτό ο Περίανδρος τιμώρησε τους Κερκυραίους.

Ἀπό: συχνά εκθλίβεται και έχει τη μορφή ἀπ’ και ἀφ’, με αναβιβασμό του τόνου ἄπο. Η πρόθεση αυτή δηλώνει πρώτα απ’ όλα την απομάκρυνση, τον χωρισμό, την απόσταση, την τοπική και χρονική αφετηρία, αλλά, μεταφορικά και κατ’ επέκταση, και την καταγωγή, την ύλη, την αιτία, τον τρόπο και το μέσο. Συντάσσεται πάντα με γενική.  Σημασίες:

1. αφετηρία

ἐπειδὴ δὲ προσέμειξαν τῇ κατὰ Κέρκυραν ἠπείρῳ ἀπὸ Λευκάδος πλέοντες, ὁρμίζονται ἐς Χειμέριον τῆς Θεσπρωτίδος γῆς.  Όταν έφτασαν στη στεριά απέναντι από την Κέρκυρα, έχοντας φύγει από τη Λευκάδα, αράζουν στο Χειμέριο της Θεσπρωτίας.

2. χρονική απόσταση

καὶ πολῖται γιγνόμενοι εὐθὺς ἀπὸ παλαιοῦ μείζω ἔτι ἐποίησαν πλήθει ἀνθρώπων τὴν πόλιν.  Και αφού γίνονταν πολίτες αμέσως έκαναν την πόλη, από τα παλιά χρόνια, ακόμα μεγαλύτερη λόγω του πλήθους των ανθρώπων.

3. καταγωγή/ προέλευση

καὶ κατοικισθεὶς ἐς τοὺς περὶ Οἰνιάδας τόπους ἐδυνάστευσέ τε καὶ ἀπὸ Ἀκαρνᾶνος παιδὸς ἑαυτοῦ τῆς χώρας τὴν ἐπωνυμίαν ἐγκατέλιπεν.  Και αφού κατοίκησε στον τόπο γύρω από τους Οινιάδες, έγινε βασιλιάς και ονόμασε την περιοχή από το όνομα του γιου του του Ακαρνάνα.

ὁμολογεῖται μὲν γὰρ τοὺς ἀπὸ Διὸς εὐγενεστάτους τῶν ἡμιθέων εἶναι.  Λέγεται ότι οι ημίθεοι που κατάγονται από τον Δία είναι πολύ ευγενείς.

4. ύλη

Λέγει γὰρ δὴ οὐδ’αὕτη οὐδέν, φαμένη τὸν Νεῖλον ῥέειν ἀπὸ τηκομένης χιόνος.  Αυτή λοιπόν δεν λέει τίποτα, καθώς αναφέρει ότι το νερό του Νείλου προέρχεται από το χιόνι που λιώνει.

5. αιτία

αὔχημα μὲν γὰρ καὶ ἀπὸ ἀμαθείας εὐτυχοῦς καὶ δειλῷ τινὶ ἐγγίγνεται. Ακόμα και ένας δειλός είναι δυνατόν να καυχιέται εξαιτίας αμάθειας που τη βοηθάει η τύχη.

6. τρόπος

καὶ ἐλθόντες σφίσιν ἀπὸ τοῦ προφανοῦς ἐμάχοντο μετὰ Ποτειδεατῶν.  Και αφού ήρθαν πολεμούσαν εναντίον τους φανερά στο πλευρό των Ποτειδεατών.

7. διηρημένο όλο

καὶ μετοίκων ὅσοι ὁπλῖται ἦσαν. Και από τους μετοίκους όσοι ήταν οπλίτες

Εἰς: ή ἐς. Η πρόθεση αυτή είναι ετυμολογικά παράγωγη από την ἐν. Η πρόθεση συντάσσεται αποκλειστικά με αιτιατική και δηλώνει κατεύθυνση, κυρίως κίνηση προς τα μέσα ή το τέρμα της κίνησης. Χρονικά σημαίνει "μέχρι", το χρονικό τέρμα, ενώ δηλώνει, κατ’ επέκταση, την αναφορά και τον σκοπό. Στη σύνθεση εκτός από την τοπική σημασία "προς τα μέσα" (π.χ. εἰσέρχομαι), σημαίνει επίσης "καλά" (π.χ.εἰσακούω). Στα νέα ελληνικά εξελίχθηκε ως "σε" . Σημασίες:

1. μέσα σε (κίνηση)

κατέπλευσεν εἰς τὴν πόλιν.  Έφτασε και άραξε στην πόλη.

2. χρονικό τέρμα

ἀλλὰ καὶ θεὸν ἀντὶ θνητοῦ ποιήσασα σύνοικον αὑτῇ καὶ πάρεδρον εἰς ἅπαντα τὸν αἰῶνα κατεστήσατο. Και επιπλέον τον έκανε θεό αντί για θνητό και σύνοικό της και συμπαρακαθήμενό της για πάντα.

3. αναφορά

εἴ τις εἰς τὰ μυστήρια φαίνοιτ’ ἐξαμαρτάνων  Αν φαινόταν να διαπράττει σφάλματα στην τέλεση των μυστηρίων

4. σκοπός

Κατανάλισκε τὴν ἐν τῶ βίῳ σχολὴν εἰς τὴν τῶν λόγων φιληκοϊαν.  Να αφιερώνεις τις ώρες της ανάπαυσής σου στην ακρόαση λόγων.

5. όριο/ ποσό

τελευτῶν δ’ εἰς τοῦτ’ ἀναιδείας ἦλθεν.  Καθώς πλησίαζε στο τέλος του, έφτασε σε τέτοιο σημείο αναίδειας.

6. κατάσταση

ὥστ’ εἰς τραύματα καὶ θανάτους καὶ φυγὰς καὶ τὰ μεγίστας συμφορὰς Ώστε να καταλήξουν σε τραύματα και θάνατο και εξορίες και στις μεγαλύτερες συμφορές

Ἐν: ποιητικά ἐνί και με αναβιβασμό τόνου ἔνι (πβ. λατινικό in). Συντάσσεται αποκλειστικά με δοτική τοπική και δηλώνει αρχικά τη στάση σε κάποιο τόπο, το εντός μιας περιοχής, αλλά αργότερα σημαίνει και την προσέγγιση σε μια περιοχή. Στην αττική διάλεκτο η πρόθεση ἐν είναι μονόπτωτη (μόνο με δοτική). Σημασίες:

1. σε, μεταξύ (στάση σε τόπο)

οἰκεῖν ἐν τῆ πόλει  να κατοικούν μέσα στην πόλη

2. εντός (χρονικά)

ἐν ἐλάσσονί τε χρόνῳ καὶ ἀπονώτερον τὴν Τροίαν εἷλον  σε λιγότερο χρόνο και με μικρότερους κόπους κατέλαβαν την Τροία

3. ενώπιον

στασιάσαντες δὲ ἐν ἀλλήλοις ἔτη πολλά, ὡς λέγεται, ἀπὸ πολέμου τινὸς τῶν προσοίκων βαρβάρων ἐφθάρησαν.  Αφού όμως είχαν διαμάχες ανάμεσά τους για πολλά χρόνια, υπέστησαν φθορά, όπως λέγεται, από έναν πόλεμο με βαρβάρους της περιοχής.

4. όργανο/ τρόπος

οἱ Κερκυραῖοι κήρυκά τε προύπεμψαν αὐτοῖς ἐν ἀκατίῳ.  Οι Κερκυραίοι έστειλαν σε αυτούς κήρυκα σε βάρκα.

Ἐξ: με τη μορφή ἐκ μπροστά από σύμφωνο και ἐξ μπροστά από φωνήεν. Συντάσσεται αποκλειστικά με γενική, που ισοδυναμεί είτε με γενική διαιρετική είτε με αφαιρετική της αφετηρίας. Σημαίνει την απομάκρυνση από εσωτερικό χώρο και μεταφορικά άμεση καταγωγή, ύλη, όργανο, τρόπο, αιτία, συμφωνία. Σημασίες:

1. από τόπου κίνηση

τὸ γὰρ μέσον αὐτῆς ποταμὸς διέργει, τῷ οὔνομα ἐστι Εὐφρήτης, ῥέει δὲ ἐξ Ἀρμενίων. Στη μέση της ένας ποταμός τη χωρίζει, που τον λένε Ευφράτη και κυλάει από τη χώρα των Αρμενίων.

2. καταγωγή

βουλόμενος τὸ γεννώμενον ἐξ αὐτῆς διαφθεῖραι  θέλοντας να καταστρέψει το παιδί που θα γεννηθεί από αυτή

3. ύλη

ταῦτ᾽ ἐπεὰν δρέψωσι, αὐαίνουσι πρὸς ἥλιον καὶ ἔπειτα τὸ ἐκ μέσου τοῦ λωτοῦ, τῇ μήκωνι ἐὸν ἐμφερές, πτίσαντες ποιεῦνται ἐξ αὐτοῦ ἄρτους ὀπτοὺς πυρί. Αυτά αφού τα μαζέψουν, τα ξεραίνουν στον ήλιο και μετά το μεσαίο μέρος του λωτού, που είναι παρεμφερές με την παπαρούνα, πρώτα το αλέθουν και μετά φτιάχνουν από αυτό ψωμιά που τα ψήνουν στη φωτιά.

4. όργανο

ἡγέονται δὲ οἱ ἔρσενες ἀπορραίνοντες τοῦ θοροῦ, αἱ δὲ ἑπόμεναι ἀνακάπτουσι καὶ ἐξ αὐτοῦ κυίσκονται. Προπορεύονται τα αρσενικά που εκκρίνουν το σπέρμα τους και τα θηλυκά που ακολουθούν το καταπίνουν και γονιμοποιούνται από αυτό.

5. τρόπος

νῦν δὲ ἐξ απροσδοκήτου σφι παρέστησαν οἱ Πέρσαι.  τώρα εμφανίστηκαν σε αυτούς οι Πέρσες απροσδόκητα.

6. αιτία

ἡ πόλις ἐκ τούτων τῶν διαλλαγῶν εὐδοκίμησεν.  Η πόλη προόδευσε εξαιτίας αυτών των συμφωνιών.

Πρό: δεν εκθλίβεται ποτέ, μερικές φορές με κράση (π.χ. προὔργου. Συντάσσεται αποκλειστικά με γενική. Με την πρωταρχική, τοπική έννοια, σημαίνει μπροστά. Επέκταση αυτής της σημασίας είναι η χρονική "πριν από, προηγουμένως".  Σημασίες:

1. μπροστά από

κεῖται πρὸ Μεγάρων.  Βρίσκεται μπροστά από τα Μέγαρα.

2. πριν από

πρὸ γὰρ τῶν Τρωικῶν οὐδὲν φαίνεται πρότερον κοινῇ ἐργασαμένη ἡ Ἑλλάς.  Πριν από τον Τρωικό πόλεμο η Ελλάδα δεν φαίνεται να είχε καταφέρει κάτι με κοινή προσπάθεια.

3. υπεράσπιση

μέμασαν δὲ καὶ ὧς ὑσμῖνι μάχεσθαι χρειοῖ ἀναγκαίῃ, πρό τε παίδων καὶ πρὸ γυναικῶν.  Ορμητικά στη μάχη έπεφταν υπέρ των παιδιών και των γυναικών τους.

4. αντιπροσώπευση

Οὐδεὶς γὰρ οὕτω ἀνόητός ἐστι ὅστις πόλεμον πρὸ εἰρήνης αἱρέεται.  Κανείς δεν είναι τόσο ανόητος ώστε να προτιμάει τον πόλεμο αντί της ειρήνης.

Σύν: προέρχεται από τον αρχαιότερο τύπο ξὺν με απλοποίηση του διπλού συμφώνου. Μαρτυρούνται και οι δύο τύποι στην αττική. Συντάσσεται αποκλειστικά με δοτική. Η πρώτη σημασία της είναι "μαζί". Δηλώνει γενικά την κοινωνία, τη συνοδεία ή τη συντροφικότητα, τη συνεργασία ανεξάρτητα από το αν η σχέση μεταξύ των προσώπων είναι ισότιμη ή όχι.  

Σημασίες:

1. συνοδεία

τῶν τε ἀνθρώπων τοὺς ἀχρειοτάτους ξὺν γυναιξὶ καὶ παισὶν ἐξεκόμισαν.  Και από τους άνδρες τους πιο ανήμπορους, μαζί με τις γυναίκες και τα παιδιά, τους έβγαλαν έξω.

2. συνδρομή

ἀλλὰ ξὺν τοῖς θεοῖς ἐπίωμεν ἐπὶ τοὺς ἀδικοῦντας.  Αλλά, με τη βοήθεια των θεών, ας προχωρήσουμε εναντίον των αδίκων.

3. όργανο/ μέσο

ἤν τις ἄρα ξὺν κατηγορίᾳ παροξύνῃ  αν κάποιος μας ερεθίσει με κατηγορίες

Δίπτωτες

Ἀνά: σε αναστροφή ἄνα, σε αποκοπή ἀν’, που αφομοιώνεται σε ἀμ, ἀγ, ἀλ, ἀ. Συντάσσεται κυρίως με αιτιατική και δηλώνει την τοπική και χρονική έκταση. Η πρόθεση σημαίνει κυρίως "επάνω" και "προς τα επάνω".  Σημασίες:

Με αιτιατική
1. πάνω σε, τοπική έκταση

τῶν δὲ ψιλῶν ἀνὰ τὸ πεδίον ἐσκεδασμένων  από τους ελαφρά οπλισμένους που είχαν διασκορπιστεί στην πεδιάδα

2. σε όλη τη διάρκεια, χρονική έκταση

Λύκιοι ἀνὰ χρόνον ἐκλήθησαν.  Ονομάστηκαν Λύκιοι με τον καιρό.

3. διανομή

ἐπάγουσι ἀνὰ πᾶν ἔτος πέντε ἡμέρας.  Προσθέτουν σε κάθε έτος πέντε μέρες.

Με δοτική
1. πάνω σε

ἀνά τε ναυσὶν  πάνω στα καράβια

Διά: Η πρωταρχική σημασία της, "χωριστά, στα δύο", διατηρείται στα ελληνικά μόνο στην προρρηματική χρήση (διασχίζω, διαχωρίζω), ενώ ως πρόθεση αποκτά τη νεότερη σημασία της, "εξαιτίας", και κατ’ επέκταση τις σημασίες του "για", που είναι και ο νεοελληνικός της απόγονος. Όταν συντάσσεται με γενική, δηλώνει την κίνηση διαμέσου, το πέρα για πέρα σε τόπο, τον διαμέσου χρόνο, το κατά τη διάρκεια, και μεταφορικά το μέσο ή το όργανο, τον τρόπο, το υλικό, τη μέθοδο. Σημασίες:

Με αιτιατική
1. διαμέσου

διὰ κυανέας ἐπέρασεν ἀκτάς.  Πέρασε μέσα από γαλάζιες ακτές.

2. αιτία

ὥστε διὰ ταῦτα πάντα ὑπὲρ αὐτοῦ λέγειν ἀναγκάζομαι.  ώστε για όλους αυτούς τους λόγους αναγκάζομαι να τον υπερασπίζομαι.

Με γενική
1. διαμέσου

ὥστε τῷ στρατοπέδῳ πλεῦσαι μὲν διὰ τῆς ἠπείρου, πεζεῦσαι δὲ διὰ τῆς θαλάττης  ώστε ο στρατός αφενός να πλεύσει μέσω της στεριάς αφετέρου να πεζοπορήσει μέσα από τη θάλασσα

2. κατά τη διάρκεια

αἱ μὲν ἄλλαι πανηγύρεις διὰ πολλοῦ χρόνου συλλεγεῖσαι ταχέως διελύθησαν.  Οι υπόλοιπες συναθροίσεις που δημιουργήθηκαν σε διάστημα πολλών χρόνων γρήγορα διαλύθηκαν.

3. μέσο/ όργανο

διὰ ταύτης τῆς ἐπιστήμης εὐδαίμονες γενήσονται.  μέσω αυτής της γνώσης θα γίνουν ευτυχείς.

Κατά: σε έκθλιψη κατ’. Συντάσσεται με αιτιατική και δηλώνει τοπική και χρονική έκταση, το διά μέσου ενός πράγματος, το πέρα για πέρα στην έκτασή του, κατά μήκος κ.λπ. Σημασίες:

Με αιτιατική
1. τοπική έκταση

οὐδ᾽ ἐπιμειγνύντες ἀδεῶς ἀλλήλοις οὔτε κατὰ γῆν οὔτε διὰ θαλάσσης.  Και δεν συναναστρέφονταν μεταξύ τους χωρίς φόβο ούτε στη στεριά ούτε από τη θάλασσα.

2. χρονική έκταση

καὶ χρήματα τὰ ἀναλωθέντα ταξάμενοι κατὰ χρόνους ἀποδοῦναι  ορίζοντας ότι θα πληρώσουν σε τακτά χρονικά διαστήματα τα χρήματα που ξοδεύτηκαν

3. διανομή

προσπίπτοντες πόλεσιν ἀτειχίστοις καὶ κατὰ κώμας οἰκουμέναις  πέφτοντας σε πόλεις χωρίς τείχη οι οποίες ήταν χτισμένες σε συνοικισμούς

4. τρόπος

ὅπως κατὰ μόνας ἀδικῶσι  για να αδικούν μόνοι τους

5. συμφωνία

κατὰ τουτονὶ τὸν νόμον, ὦ ἄνδρες Αἰγινῆται, υἱόν μ᾽ ἐποιήσατο Θρασύλοχος  Σύμφωνα με αυτόν εδώ τον νόμο, άνδρες Αιγινήτες, ο Θρασύλοχος με έκανε γιο του.

6. αιτία

ἐπιτρέψαντος Εὐρυσθέως, ὅτ᾽ ἐστράτευε, Μυκήνας τε καὶ τὴν ἀρχὴν κατὰ τὸ οἰκεῖον Ἀτρεῖ  γιατί εμπιστεύτηκε ο Ευρυσθέας, όταν εξεστράτευσε, τις Μυκήνες και όλη του την εξουσία στον Ατρέα εξαιτίας της συγγένειας

7. αναφορά

καλὴ ἡ ξυντυχία κατὰ πολλά.  καλή η συγκυρία από πολλές απόψεις

Με γενική
1. κάτω από

οὐ κατὰ χθονὸς κρύψας Ἐρεχθέα  δεν έκρυψε τον Ερεχθέα κάτω από τη γη

2. εναντίον

ἐπειδὴ τῶν τε κατηγορούντων κατὰ τῶν στρατηγῶν καὶ ἐκείνων ἀπολογουμένων ἐν τῇ προτέρᾳ ἐκκλησίᾳ ἀκηκόασι  όταν άκουσαν αυτούς που διατύπωναν κατηγορίες κατά των στρατηγών και εκείνους να απολογούνται στην προηγούμενη συγκέντρωση

Ὑπέρ: σε αναστροφή ὕπερ . Συντάσσεται με γενική διαιρετική ή αιτιατική που δηλώνει διεύθυνση ή έκταση. Σημαίνει "πάνω από, υπεράνω". Με αιτιατική, τοπικά και χρονικά, δηλώνει το πέραν, την υπέρβαση, και κατ’ επέκταση, μεταφορικά, την υπεροχή ή την παράβαση. Σημασίες:

Με αιτιατική
1. πάνω από, πέρα

δοκῶ τε ἤδη μακρότερα τοῦ προσήκοντος ἐρωτᾶν καὶ ὑπὲρ τὰ ἐσκαμμένα ἅλλεσθαι.  Δίνω την εντύπωση ότι ρωτάω περισσότερα από αυτά που πρέπει και πηδάω πάνω από τα εσκαμμένα.

2. υπέρβαση ορίου ή μέτρου

οἱ ὑπὲρ τριάκοντα καὶ πεντήκοντα δὲ γεγονότες ἔτη  αυτοί που είναι πάνω από τριάντα και πενήντα χρονών

Με γενική
1. υπεράνω από

στῇ δ᾽ ἄρ᾽ ὑπὲρ κεφαλῆς  στέκεται πάνω από το κεφάλι του

2. υπεράσπιση

οὐ δεῖν φροντίζειν ὑπὲρ τοῦ τοιούτου  δεν πρέπει να φροντίζει κανείς για αυτόν

3. αντιπροσώπευση

ἡ Πελίου θυγάτηρ Ἄλκηστις ἐθελήσασα μόνη ὑπὲρ τοῦ αὑτῆς ἀνδρὸς ἀποθανεῖν  η κόρη του Πελία Άλκηστη θέλησε μόνη της να πεθάνει αντί για τον άντρα της

4. σκοπός

ὑπὲρ ἀρετῆς ἀθανάτου καὶ τοιαύτης δόξης εὐκλεοῦς πάντες πάντα ποιοῦσιν.  Όλοι κάνουν τα πάντα για την αθάνατη αρετή και μια τέτοια μεγάλη δόξα.

5. αιτία

ἀγανακτῇ ὑπὲρ ἐμοῦ ὡς δεινὰ πάσχοντος  Αγανακτεί για μένα, επειδή παθαίνω μεγάλα δεινά.

6. αναφορά

Ἐγὼ μὲν ὑπὲρ αὐτῶν οὐδὲν ἔχω πρὸς ταῦτα ἀποκρίνασθαι.  Εγώ σε ό,τι αφορά αυτά δεν έχω τίποτα να απαντήσω.

Τρίπτωτες

Ἀμφί: Σημαίνει αρχικά "και από τα δύο μέρη" και αργότερα "γύρω από, πέριξ". Συντάσσεται με τρεις πτώσεις: με γενική δηλώνει τοπικό περιορισμό· με αιτιατική δηλώνει τοπική έκταση· με δοτική τοπική (μόνο στους ποιητές) τοποθετεί στον χώρο. Σημασίες:

Με αιτιατική
1. γύρω από

ἀμφὶ δ᾽ ἑὸν φίλον υἱὸν ἐχεύατο πήχεε λευκώ  γύρω από τον γιο της έβαλε τα λευκά της χέρια.

2. περίπου, κατά

ἐσώθησαν μέντοι αὐτῶν ἀμφὶ τοὺς πεντεκαίδεκα  σώθηκαν από αυτούς περίπου δεκαπέντε.

3. αναφορά

τά τε ἄλλα διεπράσσοντο καὶ τὰ ἀμφὶ τὸ ἄριστον.  Ασχολούνταν με τα υπόλοιπα και μάλιστα με το φαγητό.

Με γενική
1. αναφορά

οἷς ἀμφὶ θυσίας χρώμεθα  αυτά που χρησιμοποιούμε για τη θυσία

Με δοτική
1. γύρω από

ἀμφὶ δ᾽ ἄρ᾽ ὤμοισιν βάλετο ξίφος ἀργυρόηλον  γύρω από τους ώμους κρέμασε το αργυρό ξίφος.

Ἐπί: με έκθλιψη, ἐπ’ ή ἐφ’ σημαίνει "επάνω, σε επαφή με το υποστήριγμα". Συντάσσεται και με τις τρεις πτώσεις, γενική, δοτική και αιτιατική. Η γενική (διαιρετική) σημαίνει πραγματική αλλά περιορισμένη επαφή του αντικειμένου με την επιφάνεια· χρονικά δηλώνει καθορισμένη περίοδο και μεταφορικά την έννοια του στηρίγματος, τις συνθήκες, τα επιχειρήματα στήριξης, την εξουσία κ.λπ. Με τη δοτική (τοπική ή οργανική) το αντικείμενο τοποθετείται απλώς πάνω σε επιφάνεια, χωρίς να προσδιορίζεται αν είναι ολική ή περιορισμένη επαφή· όμως, η δοτική δηλώνει διαρκέστερη επαφή από τη γενική. Επίσης, εκφράζει φιλική ή εχθρική διάθεση/ επαφή, τελικότητα ή προσθήκη. Η αιτιατική τέλος δηλώνει άμεση, ολική επαφή υπογραμμίζοντας την έκταση του χώρου και τη διάρκεια του χρόνου. Σημασίες:

Με αιτιατική
1. επάνω

ἀπεκόμισ᾽ ἐπὶ τὸ πλοῖον μετὰ τοῦ θεράποντος τοῦ ἐμαυτοῦ  ανέβηκα πάνω στο πλοίο μαζί με τον υπηρέτη μου.

2. χρονική διάρκεια

ἐκ δὲ τεκμηρίων ὧν ἐπὶ μακρότατον σκοποῦντί μοι πιστεῦσαι ξυμβαίνει οὐ μεγάλα νομίζω γενέσθαι  από αποδείξεις που, ενώ εξέταζα τα γεγονότα μιας μεγάλης χρονικής περιόδου, κατέληξα να θεωρώ έγκυρες, πιστεύω ότι δεν έγιναν σπουδαία γεγονότα.

3. απλή ή εχθρική διεύθυνση

ἐπὶ τίνα δ᾽ ἢ πόλιν ἢ φίλον ἢ ξένον οὐκ ἤλθετε δεησόμενοι συγκαταγαγεῖν ὑμᾶς;  Σε ποιον, είτε πόλη είτε φίλο είτε ξένο, δεν ήρθατε για να παρακαλέσετε για την επάνοδό σας;

Φορμίων ἐξήγαγεν ἐπὶ Θρᾴκης χιλίους Ἀθηναίων.  Ο Φορμίων έβγαλε χίλιους Αθηναίους ενάντια στη Θράκη.

Με γενική
1. επάνω

δι᾽ ὧνπερ εἴωθα λέγειν καὶ ἐν ἀγορᾷ ἐπὶ τῶν τραπεζῶν  με τους οποίους συνήθιζα να μιλάω και στην αγορά γύρω από τραπέζια.

2. δήλωση περιόδου

ἐγὼ μὲν τοίνυν οὐδ᾽ ἐπὶ τῆς ἐκείνων ἀρχῆς οὐδὲν εὑρεθήσομαι τοιοῦτον ἐργασάμενος  εγώ λοιπόν δεν θα βρει κανείς να έχω κάνει κάτι κατά την περίοδο της εξουσίας εκείνων.

Με δοτική
1. επάνω

ἐπὶ τῇ τραπέζῃ καθήμενον  να κάθεται στο τραπέζι.

2. προσθήκη

ἔτι δὲ ἐπὶ τούτοις καὶ τόδε ἐνεθυμήθην  τότε λοιπόν, εκτός από τα άλλα, θυμήθηκα και αυτό εδώ.

3. αιτία

ἐπὶ τούτοις ἀγανακτῶ  λόγω αυτών αγανακτώ.

4. σκοπός

τὸ δ᾽ ἐπὶ κακουργίᾳ καὶ οὐκ ἀρετῇ ἐπετήδευσαν, ξύμμαχόν τε οὐδένα βουλόμενοι πρὸς τἀδικήματα οὐδὲ μάρτυρα ἔχειν  αυτό το έκαναν για να κάνουν κακές πράξεις και όχι ενάρετες, επειδή δεν ήθελαν να έχουν κανένα σύμμαχο ή μάρτυρα στα εγκλήματά τους.

5. αναφορά

ὅστις ἐπὶ τοῖς ἀλλοτρίοις πράγμασιν οὕτω πονηρός ἐστι  ο οποίος στις υποθέσεις των άλλων είναι τόσο κακός.

Μετά: με έκθλιψη μετ’/ μεθ’. Η πρωταρχική, τοπική σημασία της είναι "μεταξύ, εν μέσω, μαζί με". Συντάσσεται με τρεις πτώσεις: με δοτική τοπική τοποθετεί το αντικείμενο εν μέσω άλλων· με γενική διαιρετική καθορίζει τη θέση του αντικειμένου ως μέρους ενός όλου, εξ ου η σημασία της συνέργειας· με αιτιατική της διεύθυνσης δηλώνει ότι το αντικείμενο εντάσσεται σε κάποια ομάδα. Σημασίες:

Με αιτιατική
1. μεταξύ

καὶ τότ’ ἔπειτ’ ἀνάγοντο μετὰ στρατὸν εὐρὺν Ἀχαιῶν  και τότε γύρισαν στο ευρύχωρο στρατόπεδο των Αχαιών.

2. ύστερα από

μετὰ τὰ τρωικὰ ἡ Ἑλλὰς ἔτι μετανίστατό τε καὶ κατῳκίζετο  μετά τον Τρωικό Πόλεμο στην Ελλάδα συνεχίστηκαν οι μεταναστεύσεις και οι εγκαταστάσεις.

Με γενική
1. συνέργεια/ συνοδεία

οἱ Λακεδαιμόνιοι καὶ Ἀθηναῖοι ἐπολέμησαν μετὰ τῶν ξυμμάχων πρὸς ἀλλήλους  οι Λακεδαιμόνιοι και οι Αθηναίοι πολέμησαν μαζί με τους συμμάχους ανάμεσά τους.

2. αιτία

μετὰ δέους δὲ ἐν τῷ ἔργῳ ἐλλείπομεν  Υστερούμε στην πράξη από φόβο.

3. τρόπος

οἵ μετὰ πόνων καὶ οὐ παρ’ ἄλλων δεξάμενοι κατέσχον τε καὶ προσέτι διασώσαντες παρέδοσαν ὑμῖν αὐτά  οι οποίοι με κόπους και χωρίς να τα έχουν πάρει από άλλους τα κατείχαν και επιπλέον τα διαφύλαξαν και στη συνέχεια τα παρέδωσαν σε μας.

Με δοτική
1. μεταξύ

ἠὲ μετὰ Τρώεσσιν ὁμιλέοι ἦ μετ’ Ἀχαιοῖς  αν συναναστρεφόταν με τους Τρώες ή με τους Αργείους

Παρά: με έκθλιψη παρ’. Συντάσσεται με γενική, δοτική τοπική τοποθέτησης στον χώρο, αιτιατική της διεύθυνσης και έκτασης. Πιο συγκεκριμένα: με γενική σημαίνει "από το σημείο αυτό και πέρα" και μεταφορικά δηλώνει κάτι ή κάποιον που βρίσκεται στην αρχή ή τη βάση μιας πράξης ή κατάστασης· με δοτική σημαίνει εγγύτητα· με αιτιατική δηλώνει διεύθυνση, έκταση ή εναντίωση. Σημασίες:

Με αιτιατική
1. κοντά σε

οἱ παρὰ θάλασσαν ἄνθρωποι  οι άνθρωποι που κατοικούν κοντά στη θάλασσα

2. κατά τη διάρκεια

ἀνάγκη προοσχρῆσθαι παρ’ ὅλον τὸν βίον  το οποίο είναι ανάγκη να χρησιμοποιείτε σε όλη σας τη ζωή

3. εναντίωση

μάλιστα δὲ λιμένων τε εἴργεσθαι τῶν ἐν τῇ Ἀθηναίων ἀρχῇ καὶ τῆς Ἀττικῆς ἀγορᾶς παρὰ τὰς σπονδάς  κυρίως μάλιστα ότι αποκλείονται από τα λιμάνια και την αγορά των Αθηναίων σε αντίθεση με τις συμφωνίες

Με γενική
1. από κοντά

ἤ ὅ γε φάσγανον ὀξὺ ἐρυσσάμενος παρὰ μηροῦ  σύροντας το κοφτερό σπαθί που κρεμόταν δίπλα στον μηρό

2. προέλευση

ἠξίωσα γράφειν, οὐδ’ ὡς ἐμοὶ ἐδόκει, ἀλλ’ οἷς τε αὐτὸς παρῆν καὶ παρὰ τῶν ἄλλων  θεώρησα σωστό να εκθέσω τα πράγματα όχι όπως φαινόταν σε μένα σωστό αλλά (αφού ερεύνησα) και για αυτές που ήμουν ο ίδιος παρών και για αυτές που έμαθα από τους άλλους.

Με δοτική
1. κοντά σε

τοῦτον τὸν Ἀρίονα λέγουσι, τὸν πολλὸν τοῦ χρόνου διατρίβοντα παρὰ Περιάνδρῳ, ἐπιθυμῆσαι πλῶσαι ἐς Ἰταλίην  λένε λοιπόν σχετικά με τον Αρίονα, ότι, αφού έμεινε για πολύ καιρό στην αυλή του Περίανδρου, επιθύμησε να πλεύσει προς την Ιταλία.

Περί: σε αναστροφή πέρι. Στα ελληνικά επικράτησε με τη σημασία του "γύρω από", σε όλη την περίμετρο, και σύντομα απορρόφησε την ἀμφί, που σήμαινε απλώς "από τις δύο πλευρές". Συντάσσεται με γενική διαιρετική, που δηλώνει περιορισμό σε έναν χώρο, δοτική τοπική που σημαίνει τοποθέτηση στον χώρο και αιτιατική της διεύθυνσης και έκτασης.  Σημασίες:

Με αιτιατική
1. γύρω από

ἐστρατοπεδεύοντο ἐπὶ Ἀκτίῳ καὶ περὶ τὸ Χειμέριον τῆς Θεσπρωτίδος  στρατοπέδευαν στο Άκτιο και γύρω από το Χειμέριο της Θεσπρωτίας.

2. χρονικό διάστημα

Τῶν δὲ μαλακοστράκων οἱ κάραβοι μετὰ τὴν ὀχείαν κύουσι καὶ ἴσχουσι τὰ ᾠὰ περὶ τρεῖς μῆνας  από τα μαλακόστρακα οι καραβίδες, μετά τη σύλληψη, επωάζουν τα αυγά για τρεις μήνες.

3. αναφορά

ὁ πλοῦτος δ᾽ ἐστὶ τῶν χρησίμων· ἑκάστῳ δ᾽ ἄριστα χρῆται ὁ ἔχων τὴν περὶ τοῦτο ἀρετήν· καὶ πλούτῳ δὴ χρήσεται ἄριστα ὁ ἔχων τὴν περὶ τὰ χρήματα ἀρετήν.  Ο πλούτος είναι από τα χρήσιμα πράγματα. Αυτός που έχει δύναμη σε αυτόν τον τομέα φέρεται σε καθέναν με πολύ καλό τρόπο. Και θα χρησιμοποιήσει άριστα τον πλούτο αυτός που έχει πολλά χρήματα.

4. αριθμητική προσέγγιση

ἐκ δὲ τούτου λαβὼν ὁ Θρασύβουλος τοὺς ἀπὸ Φυλῆς περὶ χιλίους ἤδη συνειλεγμένους  ο Θρασύβουλος πήρε από τη Φυλή γύρω στους χίλιους ήδη συγκεντρωμένους.

Με γενική
1. γύρω από

Ἆρ᾽ οἶσθα δῆτ᾽, ὦ τέκνον, ὡς ἔλειπέ μοι μαντεῖα πιστὰ τῆσδε τῆς χώρας πέρι; Άραγε γνωρίζεις, παιδί μου, ότι δεν έχω σχετικά με αυτή τη χώρα αξιόπιστες μαντείες;

2. αναφορά

ἐπειρωτᾷς ἀνθρωπηίων πρηγμάτων πέρι  Ρωτάς σχετικά με τα ανθρώπινα πράγματα

Με δοτική
1. γύρω από

κνημῖδας μὲν πρῶτα περὶ κνήμῃσιν ἔθηκε  έβαλε τις περικνημίδες γύρω από τα πόδια του.

2. αναφορά

δεδιότες περὶ τῷ χωρίῳ  επειδή φοβήθηκαν για την τύχη της περιοχής.

Πρός: Συντάσσεται με γενική, δοτική της τοποθέτησης στον χώρο και αιτιατική της διεύθυνσης. Η γενική έχει μια αρχική, τοπική σημασία "μπροστά από"  Σημασίες:

Με αιτιατική
1. προς την κατεύθυνση

Περσεὺς πρὸς Ἄργος ναυστολῶν τὸ Γοργόνος κάρα κομίζων  ο Περσέας πλέοντας προς το Άργος μετέφερε το κεφάλι της Γοργόνας

2. χρονική προσέγγιση

ἐπεὶ δὲ πρὸς ἡμέραν ἐγίγνετο, καὶ ἤδη ἀνίσταντο ὅποι ἐδεῖτο ἕκαστος ἀπὸ τῶν ὅπλων.  Καθώς ξημέρωνε, σηκώνονταν ήδη προς το σημείο στην όπου καθένας ήταν απαραίτητος.

3. φιλική ή εχθρική ενέργεια/ διάθεση

Θουκυδίδης Ἀθηναῖος ξυνέγραψε τὸν πόλεμον τῶν Πελο ποννησίων καὶ Ἀθηναίων, ὡς ἐπολέμησαν πρὸς ἀλλήλους.  Ο Θουκυδίδης ο Αθηναίος συνέγραψε τον πόλεμο ανάμεσα στους Πελοποννησίους και του Αθηναίους, πώς πολέμησαν μεταξύ τους.

4. αναφορά

προηγγέλθη δ᾽ αὐτοῖς καὶ ἡ ἐπιβολὴ τῶν σιδηρῶν χειρῶν, καὶ πρός τε τἆλλα ἐξηρτύσαντο ὡς ἕκαστα καὶ πρὸς τοῦτο.  Αυτοί πληροφορήθηκαν και την τοποθέτηση από σιδερένιες αρπάγες και ετοιμάστηκαν και για τα άλλα και για αυτό.

5. σύγκριση/ παραβολή

Τὰ δ᾽ ἄνω τοῦ κάτω πολὺ μείζονα ἔχει, ὥσπερ τὰ τετράποδα· σχεδὸν γὰρ ὡς πέντε πρὸς τρία ἐστίν.  Τα πάνω μέρη σε σχέση με το κάτω είναι πολύ σημαντικότερα, όπως και στα τετράποδα. Αυτά είναι σε αναλογία πέντε προς τρία.

6. σκοπός

ὁρᾶτε γὰρ ὡς ἐκ τοῦ πρὸς χάριν δημηγορεῖν ἐνίους εἰς πᾶν προελήλυθε μοχθηρίας τὰ παρόντα.  Βλέπετε λοιπόν ότι μερικοί λόγω του ότι δημηγορούν με σκοπό την ικανοποίησή τους και μόνο οδήγησαν σε απόλυτη δυσχέρεια τις παρούσες καταστάσεις.

7. τρόπος

μηδαμῶς πρὸς βίαν βουληθῇς μᾶλλον ἢ ἑκὼν λέγειν.  Μη θελήσεις, με κανένα τρόπο, να μιλήσεις με τη βία μάλλον και όχι οικειοθελώς.

Με γενική
1. προς το μέρος

ἀπέβαινον τῆς νήσου ἑκατέρωθεν, ἔκ τε τοῦ πελάγους καὶ πρὸς τοῦ λιμένος.  Έκαναν απόβαση στο νησί και από τις δύο μεριές, τόσο από τη μεριά της θάλασσας όσο και από τη μεριά του λιμανιού.

2. ενώπιον

Πρὸς θεῶν, φράσον, φίλη δέσποινα, τόνδε τίς ποτ᾽ ἐστὶν ὁ ξένος;  Για όνομα των θεών, λέγε, φίλη δέσποινα, ποιος είναι ο ξένος;

3. ποιητικό αίτιο

οἱ Μυσοὶ ἐπ᾽ αὐτὸν ἐξελθόντες ποιέεσκον μὲν κακὸν οὐδέν, ἔπασχον δὲ πρὸς αὐτοῦ.  Οι Μυσοί που βγήκαν να τον κυνηγήσουν δεν του προκάλεσαν καμία βλάβη, ενώ αντίθετα δεινοπαθούσαν από αυτό.

4. ωφέλεια ή βλάβη

εἰκάσαι δέ μοι πάρεστι λυπρὰ πρὸς φίλων πεπονθέναι.  Μπορώ μόνο να εικάσω ότι έχουν γίνει δυσάρεστα γεγονότα από τα οποία υπέφεραν φίλοι.

Με δοτική
1. κοντά

ἐπειδὴ πρὸς τῷ ἰσθμῷ ἐγένοντο  μόλις έφταναν κοντά στον ισθμό.

2. αναφορά

εἰ δὴ πρὸς τούτῳ τυγχάνεις ἀληθέα λέγουσα αν σε αυτό το θέμα τυχαίνει να λες την αλήθεια.

3. προσθήκη

ἡμεῖς τοίνυν καὶ ἄλλα τεκμήρια πρὸς τούτοις ἔχομεν εἰπεῖν.  Εμείς λοιπόν έχουμε και άλλα τεκμήρια εκτός από αυτά να αναφέρουμε.

Ὑπό: με έκθλιψη ὑπ’/ ὑφ’. Συντάσσεται με τέσσερις συντάξεις: 1. με δοτική τοπική τοποθετεί ένα αντικείμενο κάτω από μια επιφάνεια 2. με γενική διαιρετική δηλώνει ότι ένα αντικείμενο καταλαμβάνει ένα μέρος της κατώτερης επιφάνειας 3. με γενική αφαιρετική σημαίνει "κάτω από" 4. με αιτιατική της διεύθυνσης σημαίνει ότι το αντικείμενο πηγαίνει να προσκολληθεί κάτω από μια επιφάνεια. Με τη συγκεκριμένη τοπική έννοια του "κάτω από" η ὑπὸ με γενική δηλώνει και το ποιητικό αίτιο, το οποίο στους ποιητές εκφράζεται με δοτική και όχι με γενική.

Σημασίες:

Με αιτιατική
1. κάτω από, στο κάτω μέρος

τό τε Πελαργικὸν καλούμενον τὸ ὑπὸ τὴν ἀκρόπολιν  το λεγόμενο Πελαργικό που βρίσκεται κάτω από την ακρόπολη.

2. κατά τη διάρκεια

ἐπὶ δὲ Στρυμόνα πέμψαντες μυρίους οἰκήτορας αὑτῶν καὶ τῶν ξυμμάχων ὑπὸ τοὺς αὐτοὺς χρόνους  στον Στρυμόνα έστειλαν δέκα χιλιάδες για να δημιουργήσουν αποικία δική τους και των συμμάχων τους την ίδια περίοδο.

3. υποταγή

Αἴγυπτος δὲ πάλιν ὑπὸ βασιλέα ἐγένετο  η Αίγυπτος πάλι υποτάχτηκε σε έναν βασιλιά.

Με γενική
1. κάτω από

λαβὼν ὑπὸ μάλης ἐγχειρίδιον  αφού πήρε ένα μαχαίρι υπό μάλης.

2. αιτία

καί τινες καὶ ἀπέθνῃσκον ὑπὸ τοῦ λιμοῦ  και κάποιοι πέθαιναν από τον λιμό.

3. συνοδεία

ἔνθεν δ᾽ αὖθ᾽ ἑτέρωθε νέοι κώμαζον ὑπ᾽ αὐλοῦ.  Και εκεί πάλι νεαροί γλεντούσαν υπό τους ήχους του αυλού.

4. ποιητικό αίτιο

οὔτε γὰρ πόλεις τοσαίδε ληφθεῖσαι ἠρημώθησαν, αἱ μὲν ὑπὸ βαρβάρων, αἱ δ᾽ ὑπὸ σφῶν αὐτῶν ἀντιπολεμούντων.  Ποτέ τόσες πολλές πόλεις δεν κυριεύθηκαν και δεν ερημώθηκαν, άλλες από τους βαρβάρους, και άλλες από αυτούς τους ίδιους που πολεμούσαν μεταξύ τους.

Με δοτική
1. κάτω από

ἕρδομεν ἀθανάτοισι τεληέσσας ἑκατόμβας καλῇ ὑπὸ πλατανίστῳ.  Σφάζαμε στους αθανάτους σφαχτά κάτω από ένα όμορφο πλατάνι.

2. εξουσία

οἱ κατὰ τὴν Ἀσίαν ὑπὸ βασιλεῖ ὄντες  αυτοί που ήταν στην Ασία υπό την εξουσία του βασιλιά.

Καταχρηστικές προθέσεις

Διακρίνονται από τις αρχαιότερες, καθαρές προθέσεις, επειδή δεν χρησιμοποιούνται ποτέ στον σχηματισμό ρηματικών συνθέτων αλλά και λόγω του ότι συντάσσονται μόνο με μία πτώση, ενώ οι καθαρές συντάσσονται συνήθως με περισσότερες.

Ἄνευ: σημαίνει "εκτός/ χωρίς/ μακράν του". Συντάσσεται με γενική, καθώς δηλώνει απομάκρυνση και αποχωρισμό, εξ ου η κύρια σημασία της "χωρίς κάποιον ή κάτι".

μηδένα τῶν μαχίμων ἄνευ τῆς τῶν ἀρχόντων γνώμης ἀποδημεῖν  κανέναν από τους μάχιμους να μη φεύγει δίχως τη γνώμη των αρχόντων.

καὶ σῶμα ἄνευ ψυχῆς καὶ ψυχὴ ἄνευ σώματος καὶ κοινῇ μετ᾽ ἀλλήλων ἐν τοῖς παθήμασι μεστά ἐστι συγκεκραμένης ἡδονῆς λύπαις.  Και το σώμα χωρίς την ψυχή και η ψυχή άνευ του σώματος και τα δύο από κοινού το ένα με το άλλο στα παθήματα είναι μεστά από λύπη συγκερασμένη με ευχαρίστηση.

Ἄχρι/μέχρι: έχει τοπική και χρονική σημασία δηλώνοντας το όριο, εξ ου και η ποσοτική της σημασία. Συντάσσεται με γενική.

Σημασίες:

1. τοπικό όριο

ἄχρι τῆς ἐσόδου τοῦ ἱροῦ ἑκατέρῃ ἐσέχει  μέχρι την είσοδο του ιερού εισχωρεί καθεμιά.

τοὺς μὲν κατέκαινον τοὺς δὲ ἐδίωξαν μέχρι εἰς τὸ στρατόπεδον  και άλλους τους σκότωναν άλλους τους εξεδίωκαν μέχρι το στρατόπεδο.

2. χρονικό όριο

καὶ μέχρι τῆς ἡμέρας ἐκείνης παρέμεινε μετέχων τῆς πολιτείας και μέχρι εκείνη τη μέρα παρέμεινε κοινωνός στα πράγματα της πολιτείας.

3. όριο

Τοῦτον δὲ τὸν τρόπον ἐπιμελούμενοι καὶ παιδεύοντες μέχρι μὲν τοῦ γενέσθαι βελτίους αὐτοὺς.  Με αυτόν τον τρόπο φρόντιζαν και εκπαιδεύονταν μέχρι του σημείου να γίνουν καλύτεροι.

Ἔμπροσθεν: μετεξελίχθηκε στα νέα ελληνικά ως σύνθετη προθετική φράση "μπροστά από". Στα αρχαία ελληνικά συντάσσεται με γενική, που δηλώνει γενικά την προβολή και με τις μεταφορικές έννοιες της προτίμησης και της υπεράσπισης.

ὃς ἐν τῇ στήλῃ ἔμπροσθέν ἐστι τοῦ βουλευτηρίου  ο οποίος είναι στη στήλη που βρίσκεται μπροστά από το βουλευτήριο.

τὸ Ἑλληνικὸν ἔχοντα τετάχθαι ἔμπροσθεν αὐτοῦ  έχοντας το ελληνικό στράτευμα παραταγμένο μπροστά του.

 Ἕνεκα/ ἕνεκεν: δηλώνει αιτία ή σκοπό και σπανιότερα αναφορά. Συντάσσεται με γενική ονόματος, καθώς προέρχεται από το ονοματικό ἑκών, που εκφράζει βούληση.

Σημασίες:

1. αιτία

πόλεμος γεγένηται αὐτῶν ἕνεκα καὶ τῶν ἄλλων ἐλευθερώσεως || έχει γίνει πόλεμος για την απελευθέρωση αυτών και των άλλων.

2. σκοπός

αἰσχρὸν γὰρ τοὺς μὲν ἐμπόρους τηλικαῦτα πελάγη διαπερᾶν ἕνεκα τοῦ πλείω ποιῆσαι τὴν ὑπάρχουσαν οὐσίαν.  Είναι κακό οι έμποροι να οργώνουν τόσα πελάγη με σκοπό μόνο να κάνουν μεγαλύτερη την περιουσία τους.

Ἕως: συντάσσεται με γενική, δηλώνει το τοπικό ή χρονικό όριο, συνώνυμη της μέχρι.

τῆς χώρας καταφθειρομένης ἕως τῶν τειχῶν  ενώ η χώρα καταστρεφόταν μέχρι τα τείχη.

Τὸ δὲ παιδίον ηὔξανεν καὶ ἐκραταιοῦτο πνεύματι, καὶ ἦν ἐν ταῖς ἐρήμοις ἕως ἡμέρας ἀναδείξεως αὐτοῦ πρὸς τὸν Ἰσραήλ.  Το παιδί αναπτυσσόταν και δυνάμωνε ως προς το πνεύμα του και έμεινε στην έρημο μέχρι την ημέρα που θα αναδεικνυόταν στον λαό του Ισραήλ.

Ὄπισθεν: μετεξελίχθηκε στα νέα ελληνικά στη σύνθετη προθετική φράση "πίσω από". Συντάσσεται με γενική, που δηλώνει απόσταση με αφετηρία ένα υπό θεώρηση αντικείμενο.

ἦν δὲ καὶ ὄπισθεν αὐτῶν ἐν τῷ λιμένι Βοιωτῶν φυλακή  υπήρχε και πίσω από αυτούς στο λιμάνι φρουρά Βοιωτών.

Πέραν και πέρα: πρόκειται για αιτιατική και οργανική ενός θέματος pera, που εκφράζει την υπέρβαση σε χώρο και χρόνο.

τὸ δ᾽ ἐμὸν δέος, ὦ Πρώταρχε, ἀεὶ πρὸς τὰ τῶν θεῶν ὀνόματα οὐκ ἔστι κατ᾽ ἄνθρωπον, ἀλλὰ πέρα τοῦ μεγίστου φόβου.  Το δέος μου, Πρώταρχε, πάντα απέναντι στα ονόματα των θεών δεν είναι ανθρώπινο, αλλά πέρα από τον μεγαλύτερο φόβο.

Πλήν: σημαίνει "εκτός" και συντάσσεται κυρίως με γενική, αλλά και με όλες τις πτώσεις. Ετυμολογικά είναι αιτιατική ενός υποθετικού θέματος pla (πβ. πέλας), που σήμαινε αρχικά "κοντά σε κάποιον". Αποτελεί το πρώτο συνθετικό του επιθέτουπλημμελής.

πάντες ἄρα, ὡς ἔοικεν, Ἀθηναῖοι καλοὺς κἀγαθοὺς ποιοῦσι πλὴν ἐμοῦ, ἐγὼ δὲ μόνος διαφθείρω.  Όλοι, επομένως, καθώς φαίνεται, Αθηναίοι, εκτός από μένα, κάνουν τους άλλους καλούς και αγαθούς, και μόνον εγώ τους διαφθείρω.

εἴ τί ἐστιν ἄλλο καλὸν πλὴν αὐτὸ τὸ καλόν  αν υπάρχει κάποιο άλλο καλό εκτός από αυτό το καλό

Φωνὴ καὶ ψόφος ἕτερόν ἐστι, καὶ τρίτον διάλεκτος. Φωνεῖ μὲν οὖν οὐδενὶ τῶν ἄλλων μορίων οὐδὲν πλὴν τῷ φάρυγγι· διὸ ὅσα μὴ ἔχει πλεύμονα, οὐδὲ φθέγγεται·  Η φωνή και ο ήχος είναι δύο διαφορετικά πράγματα, ενώ ένα τρίτο είναι η άρθρωση της γλώσσας. Για τη φωνή κανένα άλλο όργανο δεν χρειάζεται εκτός από τον φάρυγγα· γι’ αυτό όποιος δεν έχει πνεύμονες δεν μπορεί και να παράγει ήχους.

Μὰ τὸν Δί᾽, οὐ γὰρ ἔστιν ἄλλος πλὴν ἐγώ.  Μα τον Δία, δεν υπάρχει άλλος εκτός από μένα.

οὐ γὰρ εἰς ἄδηλον, ἀλλ᾽ εἰς ἐγνωσμένον ἀποστέλλεις με θάνατον· πλὴν ὑπομενῶ καὶ τοῦτο τὸ ἔργον  όχι βέβαια σε αιφνίδιο αλλά σε προαναγγελθέντα θάνατο με στέλνεις. Όμως, εγώ θα υπομείνω και αυτό το πράγμα.

Χωρίς: συγγενεύει με το χῆρος, εξ ου η στερητική σημασία και η δήλωση απουσίας, εξαίρεσης κ.λπ. Παράλληλα, όμως, μπορεί να σημαίνει και προσθήκη, "επιπλέον". Συντάσσεται με γενική.

ἔργον δὲ καλὸν οὔτε θεῖον οὔτ᾽ ἀνθρώπειον χωρὶς ἐμοῦ γίγνεται.  Έργο καλό, ούτε θεϊκό ούτε ανθρώπινο, δεν γίνεται χωρίς εμένα.

Ὡς: συντάσσεται με αιτιατική προσώπου και σημαίνει κατεύθυνση ή με αριθμητικό και σημαίνει περίπου, ίσαμε.

Σημασίες:

1. κατεύθυνση

ὃς αὐτοὺς ἔμελλεν ὡς βασιλέα ἀναπέμψειν . ο οποίος επρόκειτο να τους παραπέμψει στον βασιλιά.

2. περίπου

δὲ τὴν μὲν πρώτην ἡμέραν κατεστρατοπέδευσαν ὡς δέκα σταδίους ἀποσχόντες τῶν ὑπεναντίων.  Την πρώτη μέρα στρατοπέδευσαν σε απόσταση από τους εχθρούς μέχρι δέκα στάδια.