Παρασκευή 19 Απριλίου 2013

Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΤΑΡΙΧΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΙΓΥΠΤΟ (ΜΟΥΜΙΟΠΟΙΗΣΗ)

Άπειροι οι λόγοι για τους οποίους θαυμάζουμε τους αρχαίους Αιγύπτιους και τον πολιτισμό τους. Ένας απ' αυτούς είναι και η μυστηριακή, παγανιστική αλλά συνάμα και βαθιά επιστημονική διαδικασία της ταρίχευσης των νεκρών σωμάτων, η λεγόμενη "μουμιοποίηση".


Η συνήθεια της ταρίχευσης δε γεννήθηκε αυθόρμητα στους αρχαίους Αιγυπτίους και χωρίς ιδιαίτερο λόγο. Έχει τις αιτίες της στις δοξασίες του πρωτόγονου ανθρώπου σχετικά με τη μεταθανάτια ζωή του και την τύχη της ψυχής του.
Επειδή λοιπόν οι Αιγύπτιοι πίστευαν πως η ζωή συνεχίζεται και μετά το θάνατο, θεώρησαν αναγκαία τη διατήρηση του σώματος, της κατοικίας της ψυχής. Στην αρχαία Αίγυπτο ο νεκρός ταριχεύεται, στολίζεται με πολύτιμα κοσμήματα, καλλωπίζεται, εξαγνίζεται κι έπειτα θάπτεται με τα πράγματά του. 
Το σώμα, ήδη από την νεολιθική εποχή, αν και νεκρό, διαφυλάσσεται για μια επόμενη ζωή, ελπιδοφόρα. Σκοπός των νεκρικών εφαρμογών γίνεται, όχι μόνο η διατήρηση του σκελετού, αλλά κυρίως η διατήρηση του σώματος εξ ολοκλήρου, ή μάλλον, πολλών εκ των μαλακών του ιστών.
Η λέξη «μούμια», μουμί-γ-ια» είναι αραβική, θηλυκού γένους ουσιαστικό. Σημαίνει «πίσσα» και «άσφαλτος», και ακριβέστερα είναι ένας συνδυασμός από πίσσα και μύρο, που τον χρησιμοποιούσαν, ακόμη και ως τον 16ο μ.Χ. αιώνα, για ιατρικούς, αντισηπτικούς σκοπούς και για την θεραπεία των καταγμάτων. Μια δεύτερη ερμηνεία της λέξης έχει να κάνει με τα κομμένα μαλλιά και νύχια από τους ζωντανούς, κατάλληλα για μάγεμα και ξόρκια. Άσχετα πάντως με την ιστορική ετυμολογία της λέξης, σήμερα μούμια σημαίνει το νεκρό, βαλσαμωμένο σώμα. 
Για την μουμιοποίηση των Αιγυπτίων αντλούμε πληροφορίες από το περίφημο αρχαίο αιγυπτιακό «βιβλίο των νεκρών», από συλλογές παπύρων καθώς και από αρχαίους και παλαιότερους Έλληνες και Αιγυπτίους συγγραφείς. Οι τεχνίτες της μουμιοποίησης, αποτελούσαν στην αρχαία Αίγυπτο μία άρτια οργανωμένη συντεχνία. Ήταν σεβαστοί από το λαό και κατείχαν ιερές δυνάμεις και εξουσία. Γνώριζαν προφανώς πολύ καλά την ανατομία του ανθρώπινου σώματος καθώς και μαντικά ξόρκια κι επωδούς. Εκεί, στη δυτική όχθη του Νείλου, υπήρχαν τα εργαστήρια της μουμιοποίησης καθώς και τα σπίτια των κρατικών αυτών τεχνιτών, μιας και βρίσκονταν στις υπηρεσίες των Φαραώ και του λαού, που ήταν σε θέση όμως να διαθέσει χρήματα και αγαθά για την ιδιαίτερη αυτή μεταχείριση του νεκρού συγγενούς.

Η τεχνική της μουμιοποίησης

Δυστυχώς, ακόμα και σήμερα δε γνωρίζουμε με ακρίβεια την τεχνική της μουμιοποίησης. Ο αιγυπτιακός πάπυρος Ρίντ αναφέρει ότι για τη συντήρηση του νεκρού σώματος απαιτείτο το νερό της Ελεφαντίνης (=ρετσίνι), το νάτριο της πόλης Νεκχαβίτ (=άσφαλτος και πίσσα) και το γάλα της πόλης Κιμ (=αρωματικό λάδι).
Ο νεκρός λοιπόν παραδίδεται στα χέρια των τεχνιτών της μουμιοποίησης. Πιθανότατα το νεκρό σώμα πλενόταν και αρωματιζόταν με αρωματικά έλαια και αλατούχες και ασφαλτούχες ουσίες, πριν ξεκινήσει η κυρίως διαδικασία. Το νεκρό σώμα, στη συνέχεια, τοποθετείται στο τραπέζι της ανατομίας, και γίνεται μικρή τομή στην αριστερή κοιλιακή χώρα, όχι μεγαλύτερη από 10 εκατοστά. Το εργαλείο της τομής είναι ένα απλό λίθινο κοφτερό εργαλείο, ενώ, ακολούθως, με ειδικό ορειχάλκινο εργαλείο το χέρι του ειδικού αφαιρεί τα εντόσθια και με τομή το διάφραγμα, τους πνεύμονες και την καρδιά. Τα εντόσθια διατηρούνταν σε τέσσερα δοχεία, ενίοτε και πολυτελή αλαβάστρινα, τα λεγόμενα ΚΑΝΩΒΙΚΑ αγγεία, παραγεμισμένα με άλμη, ή ακόμη και σε δέματα στα οποία μάλιστα συνηθέστατα τοποθετούνταν και κέρινα ειδώλια του πτηνόμορφου θεού Ώρου, ως αποτρόπαιου εναντίον του θεού Τυφώνος 

Έπειτα, ακολουθεί η απόπλυση του εσωτερικού του σώματος με άσφαλτο, ρητίνες, αρώματα, σόδα και μύρα. Η σόδα έχει διπλό χημικό αποτέλεσμα: από τη μία έχει αντισηπτικές ικανότητες και από την άλλη απορροφά τις ανεπιθύμητες μυρωδιές. Μετά την περιποίηση των κοιλοτήτων του σώματος και κυρίως της κοιλιακής χώρας, εγκλείονταν τα αγγεία ή δέματα μέσα στα παραπάνω. Ακολούθως, πτώμα και σπλάχνα παρέμεναν μέσα σε άλμη και νίτρο επί 40 έως 70 μέρες. Στα νεότερα χρόνια, χωρίς ραφή της κοιλιακής χώρας, οι τεχνίτες τοποθετούσαν εντός αυτής άμμο, ρητίνες, ακόμα και μικρά ειδώλια θεών. Από την αρχαιολογική σκαπάνη έχουν έρθει στο φως μούμιες γεμισμένες και με άλλα παράξενα υλικά, όπως, πηλό, πριονίδι, άχυρα, μπάλες από βαμβάκι και άλλα αρωματικά υλικά, ανάμεσα στα οποία και κρεμμύδια. Η τύχη του περιεχόμενου του εγκεφάλου είναι σαφώς διαφορετική: με ειδικές μακρές κοπίδες , εισαγόμενες από τη μύτη, ο τεχνίτης ρευστοποιούσε τον εγκέφαλο που έτσι αυτός διέρρεε από τα ρουθούνια, καθώς οι υμένες του κατασχίζονταν. Στη συνέχεια, η κρανιακή κοιλότητα πλενόταν με νερό και κρασί και παραγεμιζόταν με ρητίνες. Κι αν αναρωτιέστε που κατέληγε το περιεχόμενο του εγκεφάλου, εκεί που στην σημερινή επιστημονική θεωρία εδρεύει η γνώση και η ευφυΐα, δεν είναι δύσκολο να καταλάβετε ότι τότε απλά κατέληγε στα σκουπίδια.

Όταν είχε περάσει το απαιτούμενο περιθώριο των ημερών, ώστε τα χημικά υλικά να λειτουργήσουν, γινόταν η περιτύλιξη του νεκρού με υφάσματα και επιδέσμους, που περιείχαν ξόρκια σε ιερογλυφική γραφή , ενώ στο μέρος της καρδιάς οι τεχνίτες και ιερείς τοποθετούσαν τον σκαραβαίο ως φυλακτό. Οι λινοί επίδεσμοι βελτίωναν ακόμη περισσότερο το αποτέλεσμα της διατήρησης, καθώς τα αντισηπτικά υλικά τους διαπότιζαν, με αποτέλεσμα να γίνονται μία μάζα με το σώμα, και να αποτρέπουν την εισχώρηση της υγρασίας και των βακτηριδίων. Πιθανότατα τα ξόρκια λειτουργούσαν αποτρεπτικά: έδιωχναν το κακό, τη σήψη, τους σκορπιούς και τα φίδια αλλά και όπλιζαν τον ίδιο τον νεκρό με μαγικές δυνάμεις ώστε να μπορεί να αντεπεξέλθει στο ταξίδι του σε μιαν άλλη ζωή.

Η διακόσμηση των νεκρών μουμιοποιημένων σωμάτων

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι έδιναν ιδιαίτερη σημασία στην εξωτερική εμφάνισή τους, και κατά συνέπεια και στην εξωτερική εμφάνιση και στον καλλωπισμό των νεκρών τους. Η ανάγκη της περιποίησης των νεκρών έχει μια βασική αιτία: το σώμα έτσι αποκτά περισσότερη ζωντάνια, ή-αν θέλετε-ζωτικότητα. Τα νύχια των νεκρών βάφονταν κόκκινα ή χρυσά, το πρόσωπο βαφόταν με πούδρες και σκόνες, τα μάτια ζωγραφίζονταν με μολύβια και αλοιφές χρωματιστές. Συχνά στα πτώματα προστίθενται και τεχνητοί οφθαλμοί από πολύτιμα υλικά. Οι νεκροί φορούν τα πιο πολύτιμα κοσμήματά τους, και τοποθετούνται σε χρυσές σαρκοφάγους, που συχνότατα έχουν τον τύπο πλουσιότατων φέρετρων με ανθρώπινη μορφή. Το σώμα τοποθετείται σχεδόν πάντα σε ύπτια στάση μέσα στα φέρετρα-θήκες, ενώ τα χέρια σταυρώνονταν στο στήθος. Τα μαλλιά στους άντρες κόβονταν κοντά, ενώ στις γυναίκες αφήνονταν στο φυσικό τους μήκος και οι τεχνίτες τα κατσάρωναν και τα χτένιζαν περίτεχνα.

Οι συμβολισμοί της μουμιοποίησης

Από την ως τώρα σύντομη αναφορά στη μουμιοποίηση ίσως βγάλατε κάποια πρόχειρα συμπεράσματα για τους συμβολισμούς της. Αρκεί εδώ να θυμηθούμε κάποια πολύ σπουδαία σημεία. Καταρχήν η καρδιά αφαιρείται και αντικαθίσταται από το μικρό, γλυπτό, πολύτιμο κομψοτέχνημα του σκαραβαίου. Ετούτο το γλυπτό έχει να κάνει με την αθανασία και με την θεϊκή εύνοια. Ο εγκέφαλος, αντίθετα από τα σπλάχνα, καταλήγει στα απορρίμματα. Ένας πάπυρος της εποχής μας δίνει τη λύση στις απορίες μας, εξηγώντας ότι η ψυχή και η πνοή μπαίνουν από τη μύτη και φτάνουν στη καρδιά και στους πνεύμονες… Η πνοή για την οποία μιλούσαν οι Αιγύπτιοι είναι κάτι το άπιαστο, είναι ίσως το πνεύμα και η πνοή της ζωής.
 Η ζωή η ίδια είναι γεμάτη μυστήριο και γι’ αυτό πρέπει να γίνεται σεβαστή ακόμα και στον θάνατο. Για τους αρχαίους Αιγυπτίους-προσοχή!- η καρδιά είναι η έδρα της εξυπνάδας και όχι ο εγκέφαλος. Δια τούτο κακομεταχειρίζονταν, λοιπόν, το περιεχόμενό του εγκεφάλου. Όσο για τη ψυχή, είναι γνωστό ότι στην αρχαία Αίγυπτο έχει πρωταρχική σημασία. Σημαντικότατοι αρχαίοι αιγυπτιακοί θεοί την προστατεύουν, την κατακρίνουν αν πρέπει, την ζυγίζουν μετά θάνατον, τη δικάζουν. Αν καταστραφεί το σώμα, τότε καταστρέφεται και η ψυχή. Γι’ αυτό, δεν πρέπει να καταστραφεί το σώμα, αλλά αντίθετα να διατηρηθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. 

7 σχόλια:

  1. Após ler tenho a certeza que fiquei mais sábio, obrigado pela sua apresentação,

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Pretty nice post. I just stumbled upon your weblog and wanted to say that I've really enjoyed browsing your blog posts. After all I will be subscribing to your feed and I hope you write again soon!

    Here is my site - french fry cutter

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Παιδια 16 χρονων διαβαζουν τετοια θεματα για το σχολειο αναγκαστικα?

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. ναι αναγκαστικα....και ειναι και εξεταζομενο...ηταν το χθεσινο κεφαλαιο για αυτο το λεω!! ;)

      Διαγραφή
  4. Το μόνο κεφάλαιο που κέντρισε το ενδιαφέρον μας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή