ΑΡΘΡΑ ΚΑΙ ΔΟΚΙΜΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ (ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΑΚΕΤΟ)

Ακολουθούν άρθρα και δοκίμια για την Έκφραση-Έκθεση πάνω σε πέντε θεματικές ενότητες: α) κοινωνική χρήση της ιστορίας, β) ξένοι και ελληνικότητα, γ) η γραπτή γλώσσα του διαδικτύου, δ) εκφοβισμός και απειλές μέσω facebook, ε) έφηβοι και ριψοκίνδυνη συμπεριφορά. Καλή μελέτη!

“Η κοινωνική χρήση της Ιστορίας”

Της Τασούλας Καραϊσκάκη, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 19-06-11

H αναβίωση του παρελθόντος μοιάζει να έλκει ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης. Ιστορικά αναγνώσματα, άρθρα με ιστορικό περιεχόμενο, επανεκδόσεις βιβλίων Ιστορίας, ιστορικά μυθιστορήματα, κινηματογραφικές ταινίες, ντοκιμαντέρ κάνουν όλο και πιο συχνά την εμφάνισή τους την τελευταία τριετία. Προβάλλοντας από επίμαχα ζητήματα του παρελθόντος μέχρι προσωπικές αφηγήσεις, που μετουσιώνουν βιωμένες μνήμες σε παράδοση. Στην τάση αυτή ήρθε προσφάτως να προστεθεί μια αμιγώς κοινωνική, θα λέγαμε χρήση της Ιστορίας. Αθηναϊκή συμμετοχική δημοκρατία, Αγώνας του '21, δάνεια, Επιτροπή Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου, Κίνημα στο Γουδί, νέα δάνεια και χρεοκοπίες συζητούνται συχνά στα πηγαδάκια του Συντάγματος. Ενώ παράλληλα τίθενται ερωτήματα, όπως: Γιατί ο λαός αυτός κατρακυλάει αδιάκοπα σε εξευτελισμούς και ταπεινώσεις; Γιατί είναι σε μόνιμη οικονομική κρίση, με το φάσμα της πτώχευσης απειλητικό διαρκώς στον ορίζοντα; Τι είναι αυτό που τον κάνει να νικά και τι αυτό που τον καταποντίζει; Τα ολίγα παράσιτα της εξουσίας; «Από τους καρχαρίες ξέφυγα και νίκησα τις τίγρεις, μ' έφαγαν όμως οι κοριοί», έγραφε ο Μπρεχτ και ταιριάζει πολύ στα ελληνικά πράγματα. Με τη γνώση της Ιστορίας, ο πολίτης αποκτά τα εφόδια για να ξεχωρίζει τι είναι αλήθεια και τι ψεύδος. Χωρίς τη γενική συνείδηση των αξιών που ανθοφόρησαν σ' αυτόν τον τόπο, οι Έλληνες κινδυνεύουν να παρασυρθούν στην αυτοκαταστροφή. Τις κρίσιμες αυτές ημέρες, μέσα από το ξαναζωντάνεμα της Ιστορίας γίνεται μια προσπάθεια, όχι να ανακατασκευαστεί το παρελθόν, να αποκατασταθεί μια αποσιωπημένη ιστορική αλήθεια, να ανοιχτεί ένα πεδίο αντιπαραθέσεων, αλλά να αναβιώσουν οι προσπάθειες της πολύπαθης χώρας να επιβιώσει. Η Ιστορία ως κινητήριος δύναμη σύγκλισης των ανθρώπων. Συμβαίνει, γεγονότα που βγαίνουν από τη σκόνη του χρόνου, να τονώνουν την ελπίδα ότι θα τα καταφέρουμε, τη γνώση, τις ίδιες καταστάσεις ξαναζήσαμε και επιζήσαμε. Ιστορίες του παρελθόντος κάνουν φανερό πόση σημασία έχει να είμαστε ένα ανθρώπινο σύνολο και όχι ένα τυχαίο πλήθος, εγείρουν τον στοχασμό πάνω σε κοινές εμπειρίες, μεταμορφώνουν την ανώνυμη μάζα σε κοινωνία πολιτών. Πολίτες που αναζητούν μέσα στις αντιδράσεις του χθες το τι θα πράτταμε σήμερα. Πολίτες ιχνευτές ήθους και ιδεών. Όλα αυτά, βεβαίως, θα ισχύουν όσο η επιστροφή σε συμβάντα συγκινητικά, τολμηρά, τα οποία μοιάζουν επίκαιρα και ζωντανά, η αναφορά στο παρελθόν, που εισχωρεί το παρόν, παραμένουν ως κοινή παρακαταθήκη και καμία ομάδα δεν επιχειρεί να τα καπηλευθεί για δικό της όφελος και εναντίον άλλων. Διότι είναι πολύ εύκολο, ο αυθόρμητος διάλογος μεταξύ του χθες και του σήμερα που άρχισε να αναπτύσσεται ως ανάγκη αναβίωσης αισθημάτων όχι πόνου και απώλειας, αλλά ενθάρρυνσης και παρηγοριάς, να καταλήξει στους παλιούς διχασμούς, σε Έλληνες εναντίον Ελλήνων, αντί σε ένα στιβαρό όραμα για το μέλλον. Η μέθεξη παλιού και νέου κόσμου μπορεί να συντελεστεί μόνο μέσα στα κρυστάλλινα όρια της νηφαλιότητας. Της σύμπνοιας, παρά την αμφιλογία, τις πολλές διαφορές. Της ένωσης ισχύος, όπως γινόταν πάντα στον τόπο αυτό σε δύσκολες στιγμές. Από το παρελθόν μας μπορούμε να αλιεύσουμε όχι μόνο την τραγικότητα, το δράμα, τα δεινά, αλλά τις υψηλές έννοιες της περηφάνιας, της αντοχής, της διάρκειας...

«Φταίνε οι ξένοι ή η ελληνικότητα»;

ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ Γ. ΞΥΔΑΚΗ, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 24-10-10

H οδύνη της ύφεσης φέρνει στην επιφάνεια οδυνηρά ερωτήματα αυτογνωσίας και ταυτότητας, πολλά από τα οποία εκκολάπτονταν σιγαλά, επί έτη, σε φωλιές λογίων, ευαίσθητων δεκτών ή απλώς ιδεόληπτων και σαλών. Από τη δεκαετία του '80, όταν η δημοκρατία είχε πια στερεωθεί και η ευμάρεια μεταμόρφωνε τον καθ' ημέρα βίο, ζεσταίνεται η παλαιά συζήτηση: για την ελληνικότητα, το λαϊκό, τις δυτικές οφειλές και τις ανατολικές καταβολές, τον χαρακτήρα της ορθοδοξίας, το ποσόν του κοσμοπολιτισμού, την καχεξία της αστικής τάξης, την επαμφοτερίζουσα στάση των ελίτ - τέτοια... Συχνά, οι αναζητήσεις αυτές κατέληγαν σε βίαια διλήμματα (όπως όλα τα διλήμματα): Φταίμε εμείς για το κακό μας ριζικό; Ο ασίγαστος εμφύλιος, ο διχασμός; Ή φταίνε οι άλλοι, οι ξένοι, οι μεγάλες δυνάμεις; Καταγόμεθα απευθείας εκ των αρχαίων, άρα είμαστε Δυτικοί; Ή κοντινότεροί μας είναι οι Βυζαντινοί του Μεσαίωνα και οι μεταβυζαντινοί της τουρκοκρατίας, άρα είμαστε Ανατολίτες; Φυσικά είμαστε και τα δύο, είμαστε  όλα, και κάτι πολύ περισσότερο, πολύμορφο και αντινομικό, αυτό που προκύπτει από τη μείξη και τον συγκρητισμό· σύνθετο και πλούσιο ως εκ τούτου. Σε καιρό κρίσης, οι συζητήσεις για την ταυτότητα και τον χαρακτήρα αφήνουν τις ασφαλείς φωλίτσες των λογίων και των ποιητών, των ιδεολόγων και των αισθητών, και φουντώνουν στις συζητήσεις των πολλών. Η κρίση αλλάζει τον χρόνο, τον πυκνώνει και τον βαραίνει· αλλάζει και τον καθημερινό λόγο, τον κάνει πιο επείγοντα και βαθύ, συχνά αγωνιώδη. Και τώρα ζούμε στην καρδιά της κρίσης· κλονίζονται βεβαιότητες, εφησυχασμοί, αδράνειες, οκνηρίες. Τώρα πρέπει να αναμετρηθούμε πάλι, απ' την αρχή, με θεμελιώδη ερωτήματα, τόσο πιο δύσκολα όσο πιο απλά: Τι είμαστε; Τι μπορούμε; Γιατί βρεθήκαμε εδώ; Πώς θα πορευτούμε στο εξής; Σε αυτό το πλαίσιο μπορούμε να δούμε και την παρούσα αναζήτηση ταυτότητας και πορείας, στην εποχή του Μνημονίου. Λένε: Δεν μπορούσε να γίνει διαφορετικά, χρειαζόμαστε χρόνο και χρήμα. Λένε: Το Μνημόνιο φέρνει υποδούλωση, μάς το επέβαλαν οι Ευρωπαίοι για δικό τους όφελος. Λένε: Απαιτείται δραστική μείωση του κράτους. Λένε: Οι ασύδοτες αγορές μάς έφεραν σε αυτά τα χάλια. Και ούτω καθεξής. Κάθε πλευρά έχει τα επιχειρήματά της και τις αλήθειες της. Καμιά δεν έχει, δεν μπορεί να έχει όλη την αλήθεια. Και στις δύο πλευρές υπάρχει μια τάση κανονιστική: να ρυθμιστεί το παν διά παντός. Αν πάει πιο μακριά ο διαξιφισμός, θα δούμε να εμφανίζονται δίπολα: Παράδοση -εκσυγχρονισμός, ιστορική ταυτότητα - αποτίναξη του παρελθόντος, τοπικός χαρακτήρας - κοσμοπολίτικη διάχυση. Καθαροί και κλειστοί ή υβριδικοί και ανοιχτοί; Μες στην οδύνη της κρίσης, αναδύεται πάντα και η αγωνία της ταυτότητας. Το φαινόμενο δεν είναι ελληνικό. Η συζήτηση περί ελληνικότητας δεν είναι τοπική ιδιαιτερότητα. Στη μεγάλη κρίση του Μεσοπολέμου, η Δημοκρατία της Βαϊμάρης εδονείτο από συζητήσεις περί γερμανικότητας, από αναζητήσεις του γερμανικού πνεύματος και της γερμανικής ψυχής, οι νεολαίοι τραγουδούσαν γερμανικούς ύμνους γύρω από τη φωτιά της κατασκήνωσης. Δεν ήταν μόνο εθνικισμός αυτό που εθέρμαινε τα πνεύματα των ηττημένων και ταπεινωμένων Γερμανών, με τις σαρωτικές απαιτήσεις των νικητών και τη φτώχεια να θαμπώνει το νου· οι Γερμανοί είχαν ανάγκη να δουν ποιοι είναι και τι μπορούν να ξανακάνουν μετά τα ερείπια. Το είδαν με έναν τρόπο, απόλυτο, φενακισμένο, τρομακτικό: για τα βάσανα έφταιγαν οι ξένοι. Το ζήτημα της γερμανικότητας ετέθη πάλι μετά τον Β΄ Πόλεμο, επί των ερειπίων της Χλωμής Μητέρας Γερμανίας· τότε απαντήθηκε διαφορετικά, με ένα αυστηρό Σύνταγμα και με

προσήλωση στην ανοικοδόμηση, στην παραγωγή, στη συσσώρευση, σε ένα είδος προτεσταντισμού που ξεχάστηκε το 1933. Ας έρθουμε στα δικά μας. Η τραγωδία του Εμφυλίου ερμηνεύθηκε διχαστικά: για τους μεν έφταιγε η ξενοκίνητη Αριστερά, για τους δε έφταιγε η ξενοκρατούμενη Δεξιά· οι ερμηνείες αντηλλάσσοντο μεταξύ «μιασμάτων» και «προδοτών», αλλά κανείς, έως πρόσφατα, δεν διενοείτο να μην αποδώσει όλη την ευθύνη στον ξένο, στον άλλο, αφήνοντας εκτός κριτικής τα δικά μας βαριά σφάλματα, την κατασκευή της δικής μας αδελφοκτονίας με τα δικά μας χέρια. Σήμερα: οι ξένοι ασφαλώς δεν μας χαρίζουν τίποτε· αλλά αν εμείς δεν ενεργήσουμε για να επανορθώσουμε δικά μας σφάλματα, τότε η υποδούλωση θα είναι ακόμη βαρύτερη, και διαρκής.

Επικοινωνία μέσω διαδικτύου: «νεανικές τάσεις στη γραπτή γλώσσα»
Του Νάσου Κατσώχη (γλωσσολόγου) 

Οι ολοένα και επιταχυνόμενοι ρυθμοί της εποχής μας, η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και ο καταιγισμός ερεθισμάτων τον οποίο δέχονται καθημερινά οι χρήστες του  διαδικτύου (Internet) επηρεάζουν, πέραν άλλων, και το σημαντικότερο όργανο επικοινωνίας, τη γλώσσα.
Εκτός από τις αλλαγές σε επίπεδο λεξιλογικό, με την εισβολή πληθώρας λέξεων που αναφέρονται στις υπηρεσίες, στα μέσα και στα περιεχόμενα των νέων τεχνολογιών -και οι οποίες λέξεις σιγά- σιγά γίνονται αναπόσπαστο κομμάτι του κοινού καθημερινού λεξιλογίου-, πέρα και από τα πολυσυζητημένα greeklish, η γλώσσα –η γραπτή, στην περίπτωσή μας, γλώσσα- δείχνει, υπό το πρίσμα των παραπάνω δεδομένων, να επηρεάζεται και με έναν ακόμη τρόπο σε επίπεδο μορφής, τουλάχιστον κατά τη χρήση της σε διαδικτυακά περιβάλλοντα.
Η  καταφυγή, πιο συγκεκριμένα, σε πολλαπλές πηγές αναζήτησης ή πληροφόρησης, την οποία υποβάλλει η τεχνολογία του υπερ-κειμένου (hypertext), παραπέμποντας τον χρήστη από σύνδεσμο (link) σε σύνδεσμο, και η δυνατότητα παράλληλης συνομιλίας με πολλά άτομα στα chat  ή στα διάφορα messenger (msn, skype, yahoo κ.ά) οδηγούν κάποιες φορές στην ανάγκη για συντόμευση, για σύντμηση της χρησιμοποιούμενης γλώσσας. Σ’ αυτά τα πλαίσια, ιδίως κάποιοι έφηβοι, ή οι πιο νέοι χρήστες, στα πλαίσια της αμφισβήτησης των κάθε λογής συμβάσεων, η οποία φύσει ενδημεί στη συμπεριφορά τους, της τάσης τους για δημιουργία ενός καινούριου αισθητικά περιβάλλοντος που να εκφράζει τη συλλογική τους ταυτότητα ως ξεχωριστής κοινωνικής και ηλικιακής ομάδας και του οποίου τα περιεχόμενα να μην είναι αποκωδικοποιήσιμα και τόσο εύκολα από άλλους, αλλά και προκειμένου να ανταποκριθούν  ταχύτερα στις πιέσεις του περιβάλλοντος του διαδικτύου ή της κινητής τηλεφωνίας (sms), σε αρκετές λέξεις του κοινού λεξιλογίου παραλείπουν κατά τη γραφή τους τα φωνήεντα των λέξεων, ή τουλάχιστον όσα κρίνουν απαραίτητο, προκειμένου να εξακολουθεί να αναγνωρίζεται η γραφόμενη λέξη, το γένος της κ.ά. από τους παραλήπτες των μηνυμάτων. Μιλάμε έτσι για  ‘συμφωνοποίηση’ (χρησιμοποιούμε μη τεχνικά τον όρο) πολλών λέξεων (ή φράσεων), όπως  dn  ‘δεν’,  k ‘και’,  smr ‘σήμερα’, t knc ‘τί κάνεις’, kl ‘καλά’ , mnm  ‘μήνυμα’, dld ‘δηλαδή,  tpt ‘τίποτε’, m ‘μου’, s ‘σου’, t ‘το / του’, tn  ‘τον / την’, ts ‘τους / τις’, pl ‘πολύ’,  etc ‘έτσι’, gt ‘γιατί’, agp ‘αγάπη’, g  ‘για’,  s ‘σε / στο’, ktlv ‘κατάλαβα’,  p ‘που’, n ‘να’, kt ‘κάτι’, mr m(y) ‘μωρό μου’ κ.ά. Να μην επεκταθούμε: αρκεί κανείς να ανατρέξει -στο Facebook π.χ.,  ή σε άλλες Ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης (social networking sites)- σε προφίλ εφήβων, σε καταχωρήσεις φίλων τους, σε σχόλιά τους κτλ., για να πάρει μια γεύση της συζητούμενης τάσης, αν βέβαια δεν την γνωρίζει ήδη.
Δεν πρόκειται, πάντως, για καθολική, ούτε όμως και για ασήμαντη ή περιθωριακή τάση (διαγλωσσικά): και αρκετά –ή τουλάχιστον όχι λίγα- νέα άτομα το κάνουν, και σε αρκετές λέξεις, εμφανίζοντας μια συστηματικότητα στην εν λόγω συμπεριφορά: η οποία, με τη σειρά της καθιστά τη συγκεκριμένη γραφή σχεδόν συμβατική στα συγκεκριμένα ή σε παρόμοια περιβάλλοντα, για όσους τη χρησιμοποιούν.
Με μια πρώτη ματιά, και δεν επεκτείνομαι εδώ, δύο κυρίως κατηγορίες λέξεων φαίνεται να εμπίπτουν στο πεδίο της εν λόγω γραφής: είτε λέξεις με γραμματική σημασία (οι καλούμενες γραμματικές ή λειτουργικές λέξεις, π.χ. προθέσεις, σύνδεσμοι, επιρρήματα), είτε λέξεις με λεξική σημασία (τέτοια, δηλαδή, ώστε να παραπέμπουν σε αντικείμενα αναφοράς του εξωγλωσσικού κόσμου–δηλ. σε οντότητες, πρόσωπα- ή σε ενέργειες, καταστάσεις –τα ρήματα το κάνουν-) οι οποίες περιέχουν αρκετά ή πολλά σύμφωνα, ώστε, ακόμη κι αν παραλειφθούν στις τελευταίες όλα τα φωνήεντα, αυτές (να) εξακολουθούν να αναγνωρίζονται λόγω της παρουσίας πολλών συμφώνων.
Επίσης, στη συνάφεια της ανάγκης για δημιουργία ενός καινούριου, νεανικού αισθητικού περιβάλλοντος, γενικά χρησιμοποιούνται πλάι στις συντμήσεις και διάφορα  ‘εικονο-σύμβολα’ –τα γνωστά emoticons (συμφυρμός –blend- από τις λέξεις emotions και icons) – που κωδικοποιούν βιωματικές αντιδράσεις των γραφόντων απέναντι στο περιεχόμενο όσων έχουν γράψει οι ίδιοι ή άλλοι, π.χ. ευαρέσκεια, δυσαρέσκεια, ειρωνεία απέναντι στους αποδέκτες των γραφομένων, έκφραση συμπάθειας απέναντί τους κ.ά. Αναφέρουμε τα εν λόγω σημεία, γιατί  σχεδόν πάντα χρησιμοποιούνται παράλληλα με τις συντμήσεις των λέξεων, από όσα άτομα επιλέγουν τον συγκεκριμένο τρόπο γραφής. Το φαινόμενο, πάντως, της σύντμησης ίσως έχει προκύψει, εκτός από τους παραπάνω παράγοντες, και κατ’ επιρροή κυρίως της κυρίαρχης παγκοσμίως γλώσσας, της αγγλικής, στην οποία γενικά παρατηρείται η τάση για συντομογραφίες –πέρα από τον σχηματισμό ακρωνυμίων- (π.χ., σε σχέση με τις συζητούμενες συντμήσεις, thnx  ‘thanks’,  nc ‘nice’ , lol ‘laughing out loudly’, msg ‘message’, msn ‘messenger’, txt ‘text’ κ.ά) Ασφαλώς, σε άλλα πεδία επικοινωνίας, είτε πιο επίσημα  είτε τέτοια που να μην ενέχουν επικοινωνιακές πιέσεις, οι ίδιοι χρήστες μάλλον θα προτιμήσουν –ή θα το κάνουν αναγκαστικά- τη συμβατική γραφή των λέξεων (με λατινικούς ή ελληνικούς χαρακτήρες). Ωστόσο, επειδή στη γλώσσα ποτέ κανείς δεν μπορεί να σίγουρος για την εξέλιξή της, αλλά και επειδή αρκετές φορές ό,τι ξεκινά ως περιθωριακό ή επιβαλλόμενο περιστασιακά από εξωγλωσσικές ανάγκες καταλήγει να γενικεύεται σε μελλοντικές φάσεις της,  δεν αποκλείεται  -τουλάχιστον σε κάποιες λέξεις- ο συγκεκριμένος τρόπος γραφής να επεκταθεί στο μέλλον. Βεβαίως, για ποικίλους κοινωνιογλωσσ(ολογ)ικούς λόγους, μάλλον προκρίνεται η εκδοχή του περιορισμού της συγκεκριμένης γραφής σε κάποια μόνο διαδικτυακά περιβάλλοντα (π.χ. στα chat), και από άτομα συγκεκριμένων ηλικιών.
Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για ένα νέο τρόπο γραφής, που χρήζει παρατήρησης ή μελέτης, και όχι μόνο από ερευνητές της γλώσσας. Ας τον εκλάβουμε προς το παρόν ως ένα ‘παιχνίδι’ των νέων με τη γλώσσα, που έχει τα όριά του. 

«Στη ζούγκλα του μαυροπίνακα – facebook»

Του Κωστή Παπαϊωάννου, TA NEA, 8/3/2010  

«O Σύλλογος Διδασκόντων ασχολήθηκε με το περιεχόμενο και μόνο των δημοσιεύσεων στο Διαδίκτυο, στο οποίο αναφέρονταν ακραίοι υβριστικοί χαρακτηρισμοί, συκοφαντίες και χυδαιότητες εις βάρος της Διευθύντριας, καθώς και βίντεο, το οποίο είχε τραβηχτεί μέσα στην τάξη, κρυφά από τον διδάσκοντα και συνοδευόταν επίσης με υβριστικά σχόλια.(...) Οι μαθήτριες κλήθηκαν από τον Σύλλογο των Διδασκόντων να δώσουν εξηγήσεις, όχι επειδή εξέφρασαν τα συναισθήματά τους στο ηλεκτρονικό τους λεύκωμα, αλλά γιατί διέσυραν δημόσια Σχολείο και καθηγητές, παραβιάζοντας κατοχυρωμένα ατομικά δικαιώματα». Αυτά αναφέρει ανακοίνωση των καθηγητών σχετικά με την ποινή αλλαγής σχολικού περιβάλλοντος που επιβλήθηκε σε μαθήτρια γυμνασίου διότι άνοιξε ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης κατά της διευθύντριας. Δεν θα κρίνουμε την παιδαγωγική ορθότητα και τη σκοπιμότητα της ποινής. Η δημόσια και εν πολλοίς επιπόλαιη κριτική τέτοιων περιστατικών από τα ΜΜΕ επιβαρύνει περισσότερο το κλίμα στο εσωτερικό της σχολικής κοινότητας.
Μπορούμε εντούτοις να προβληματιστούμε. Η εκπαίδευση προσέγγισε τις νέες τεχνολογίες με τρόπο μονοσήμαντο:
περιορίστηκε στην εξοικείωση με την τεχνική τους χρήση και στην αξιοποίησή τους για πιο ελκυστική παρουσίαση της διδακτέας ύλης. Αυτό που δεν έκανε, είναι να αντιμετωπίσει με τρόπο συνολικό και ευφάνταστο τη νέα πραγματικότητα. Να αντιληφθεί ότι οι μαθητές είναι παιδιά της ψηφιακής εποχής, φορείς πολλαπλών ιδιοτήτων, άρα- μεταξύ άλλων- πομποί και δέκτες πληροφορίας. Ανάγκη λοιπόν να συνειδητοποιηθεί η δύναμη του πομπού κάθε πληροφορίας και να οριοθετηθεί η δεοντολογικά αποδεκτή άσκηση αυτής της δύναμης. Ανάγκη να αντιμετωπιστούν οι νέες μορφές βίας, ο κυβερνο-εκφοβισμός, η παραβίαση προσωπικών δεδομένων κ.ά. Ανάγκη να φυλαχτούν όλοι από την αυτοέκθεση, συνειδητοποιώντας ότι το Scripta manent (τα γραπτά μένουν) αποκτά στο Διαδίκτυο μια σχεδόν εφιαλτική διάσταση χώρου και χρόνου. Ανάγκη να οπλιστούν με κριτικά αντισώματα ως δέκτες πληροφορίας. Μιλάμε δηλαδή για την υιοθέτηση μιας άλλης οπτικής που θα διατρέχει συνολικά τη σχολική πρακτική. Όχι με την εισαγωγή ενός ακόμα μαθήματος, αλλά με τη διαμόρφωση μιας κοινής κουλτούρας, μέρος της οποίας θα αποτελεί ένας νέος κώδικας (αυτο)πειθαρχίας, διαρκώς συζητούμενος και συμφωνούμενος.
Το σχολείο βρίσκεται αντιμέτωπο με τη σταδιακή αμφισβήτηση του παραδοσιακά κυρίαρχου ρόλου του και αναζητά άλλον. Να γιατί το facebook δοκιμάζει τις αντοχές του σχολικού συστήματος σε πολλές χώρες. Να γιατί ο δάσκαλος δεν πρέπει να αφεθεί να υπερασπίζεται παλιούς ρόλους με παλιά όπλα. Αν προσπαθεί με τον διδακτικό μονόλογο και την αυθεντία της έδρας να αντιμετωπίζει το επελαύνον αύριο, τα αποτελέσματα θα είναι κωμικοτραγικά. Αν από την άλλη το σχολείο επιχειρήσει να ανταγωνιστεί σε ταχύτητα την ψηφιακή πραγματικότητα, θα αποτύχει. Δεν είναι αυτός ο ρόλος του. Ρόλος του είναι να αποτελεί με τις πολλαπλές του λειτουργίες νησίδα ασφαλείας, με την ευρύτερη του όρου έννοια, σε έναν κόσμο ανασφάλειας. Και αφού ανακοίνωσε η υπουργός Παιδείας το μελλοντικό σχολείο, ας αξιοποιηθούν ως διδάγματα τα πρόσφατα γεγονότα, από την Αμάρυνθο μέχρι τη Δροσοπηγή. Μέχρι να απαντηθεί το μεγάλο ερώτημα, πώς δηλαδή χωρίς χρήματα θα υπάρξει νέο σχολείο. Το σχολείο βρίσκεται αντιμέτωπο με τη σταδιακή αμφισβήτηση του παραδοσιακά κυρίαρχου ρόλου του και αναζητά άλλον .

Ο Κωστής Παπαϊωάννου είναι πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.

«Έφηβοι και ριψοκίνδυνη συμπεριφορά»

Jane E. Brody, The New York Times, 15/ 02/ 2008

Τον περασμένο Ιανουάριο σε μία πόλη του New Jersey των Η.Π.Α. , ένα αυτοκίνητο που το οδηγούσε 17χρονος μαθητής Λυκείου, με συνεπιβάτες δύο ακόμα συνομήλικους του, προσπέρασε ένα άλλο, το οποίο επίσης οδηγούσε ένας έφηβος, με ταχύτητα 110 χλμ.  την ώρα , ενώ το όριο για την περιοχή ήταν τα 80 χλμ. Το πρώτο όχημα που επιχείρησε την παράνομη προσπέραση συγκρούστηκε με ένα φορτηγό που βρισκόταν κανονικά στη λωρίδα κυκλοφορίας του. Τρία αγόρια και ένας 68χρονος άνδρας έχασαν τη ζωή τους εκείνη την ημέρα.
Τέτοιες ιστορίες αποτελούν πλέον συνήθεια, ωστόσο ωθούν γονείς και εκπαιδευτικούς να αναρωτηθούν γιατί η ριψοκίνδυνη συμπεριφορά είναι τόσο κοινή ανάμεσα στους εφήβους και τι μέτρα θα έπρεπε να ληφθούν ώστε να περιοριστεί το φαινόμενο. Υπάρχει μήπως στους εφήβους η αντίληψη ότι είναι αθάνατοι ή άτρωτοι, απρόσβλητοι και απολύτως ασφαλείς απέναντι σε κινδύνους που οι ενήλικες βλέπουν τόσο καθαρά; Ή μήπως δεν είναι σε θέση να εκτιμούν σωστά τον επερχόμενο κίνδυνο και χρειάζονται συνεχώς κάποιον να τους υπενθυμίζει πόσο επιβλαβές είναι να οδηγούν με υπερβολική ταχύτητα, να καταναλώνουν αλκοόλ, να κυκλοφορούν σε κακόφημες περιοχές, να κάνουν sex χωρίς προφυλάξεις ή να δοκιμάζουν ναρκωτικά;
«Τίποτα από τα δύο δεν ισχύει!», δήλωσε η καθηγήτρια Αναπτυξιακής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης Valerie F. Reyna. Τα γεγονότα δείχνουν ακριβώς το αντίθετο. Σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες, αποδεικνύεται ότι οι έφηβοι έχουν επίγνωση της επικινδυνότητας των δραστηριοτήτων τους, αλλά και του γεγονότος ότι δεν είναι άτρωτοι. Στην πραγματικότητα μάλιστα υπερεκτιμούν τον κίνδυνο και προβλέπουν τις επιπτώσεις που μπορεί να προκύψουν από δραστηριότητες, όπως η οδήγηση με μεγάλη ταχύτητα και το sex χωρίς προφυλάξεις. Ωστόσο, επιλέγουν συνειδητά να προβούν σε τέτοιου είδους πράξεις γιατί υπολογίζουν ότι η «ζημία» είναι πολύ μικρή αναλογικά με τα «κέρδη» που μπορεί να έχουν. Πράγματι αυτό ισχύει βάσει πιθανοτήτων όσον αφορά αυτές τις δραστηριότητες. Η πιθανότητα να «κολλήσει» κάποιος aids είναι 1 στις 500. Επομένως οι ενήλικες είναι αυτοί που σκέφτονται παράλογα, όχι οι έφηβοι! Με αφορμή αυτά τα συμπεράσματα λοιπόν, τον περασμένο Ιούνιο, η dr. Reyna μαζί με μια ομάδα ψυχολόγων, ανακοίνωσαν ότι οι καθιερωμένες αντιλήψεις, καθώς και οι παραδοσιακοί τρόποι αντιμετώπισης της ριψοκίνδυνης συμπεριφοράς των εφήβων, είναι αναποτελεσματικοί. Και αυτό γιατί βασίζονταν σε μια από την αρχή ελαττωματική θεωρία, μια παρανόηση. Επρόκειτο για την εσφαλμένη άποψη ότι οι έφηβοι φέρονται απερίσκεπτα επειδή αδυνατούν να υπολογίσουν τις συνέπειες των μελλοντικών τους πράξεων, ενώ η έρευνα απέδειξε ότι είναι σε θέση να υπολογίσουν  τον κίνδυνο όταν αυτός ελλοχεύει, ωστόσο διαβλέπουν ότι είναι πιο πιθανό να κερδίσουν περισσότερα από αυτά που μπορεί να χάσουν. Κι ενώ οι ερευνητές θεωρούσαν ότι θα ήταν αποτελεσματικό να δείξουν στους εφήβους φωτογραφίες και ταινίες με θανατηφόρα αυτοκινητιστικά ατυχήματα, τελικά οι 3.544 μαθητές που έλαβαν μέρος στην έρευνα, ήδη από πριν παρουσιάζονταν να έχουν αίσθηση του πόσο ευάλωτοι είναι απέναντι στον κίνδυνο και άρα να μην αλλάζουν στάση μετά την προβολή των film.
Για τους λόγους αυτούς, η ομάδα της  dr. Reyna, αποφάσισε να παρουσιάσει μία διαφορετική προσέγγιση του προβλήματος της ριψοκίνδυνης συμπεριφοράς των εφήβων. Ακριβώς λοιπόν επειδή οι έφηβοι δε μπορούν να εκτιμήσουν την «ουσία» μιας επικίνδυνης κατάστασης και λειτουργούν βάσει μιας λογικής των πιθανοτήτων, δεν μπορούν να μεταβάλλουν τη γνώμη τους καθώς αποφασίζουν να κάνουν κάτι. Μια απόφαση που αφορά την «ουσία» της σωματικής και ψυχικής υγείας, δε μπορεί να βασίζεται σε αριθμούς και πιθανότητες επικινδυνότητας. Χρειάζεται να επιστρατεύσουν γνώση από την προϊστορία και την εμπειρία τους. Κι εδώ εντοπίζεται το πρόβλημα. Οι έφηβοι, εκ θέσεως, δεν διαθέτουν ούτε το ένα, ούτε το άλλο. Η λύση δεν είναι βεβαίως η συνεχής επίβλεψη και αστυνόμευση από γονείς ή καθηγητές, παρόλο που αυτό κρίνεται απαραίτητο για μικρότερα παιδιά και για εφήβους των 12-14 ετών. Οι ερευνητές συνέταξαν έναν οδηγό 44 σελίδων, ο οποίος περιλαμβάνει «ασκήσεις»  εξομοίωσης επικίνδυνων καταστάσεων, στις οποίες οι έφηβοι 14-18 ετών καλούνται να αναγνωρίζουν τα σημάδια που υποδεικνύουν τον πιθανό κίνδυνο, πριν προχωρήσουν στην πράξη. Η εξάσκηση λοιπόν έχει ως στόχο την λήψη αποφάσεων πριν εμπλακεί ο έφηβος σε επικίνδυνη συμπεριφορά. Τα αποτελέσματα θα φανούν στο μέλλον…