ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ: ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ, ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ (ΣΩΣΤΟ-ΛΑΘΟΣ) ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ, ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΗΡΩΩΝ, ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΟΝ ΠΡΟΛΟΓΟ.

Για τους μαθητές της Β΄Λυκείου που διδάσκονται Αντιγόνη του Σοφοκλή ετοιμάσαμε μια συνολική θεώρηση του έργου, ερωτήσεις στην εισαγωγή (σωστό-λάθος), χαρακτηρισμό των βασικών ηρώων καθώς και ένα πρώτο διαγώνισμα στον πρόλογο του κλασικού αυτού έργου.

ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ: " Ἀντιγόνη "

(πηγή: Albin Lesky, «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ», Θεσσαλονίκη 1990)

          Η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή είναι κατά πάσα πιθανότητα το δεύτερο, μετά τον «Αίαντα», σε αρχαιότητα από τα έργα που μας σώζονται. Η διδασκαλία της τοποθετείται στα 442 π.Χ. Στο δραματικό αγώνα το έργο του Σοφοκλή κέρδισε την πρώτη θέση και είχε τόσο μεγάλη απήχηση στο αθηναϊκό κοινό που την επόμενη χρονιά ο ποιητής εκλέχθηκε συστράτηγος του Περικλή στην εκστρατεία της πόλης εναντίον της Σάμου.

          Στην τραγωδία αυτή και ειδικότερα στα πρόσωπα του Κρέοντα και της Αντιγόνης στέκονται αντιμέτωπες η πολιτεία και η οικογένεια σαν δύο περιοχές με ίσα δικαιώματα, που οι αντιπρόσωποί τους αναγκαστικά καταστράφηκαν μέσα σ’ αυτήν τη σύγκρουση.

          Ο Πολυνείκης προκάλεσε την εκστρατεία των Επτά εναντίον της Θήβας, της πατρίδας του, και σκοτώθηκε σαν προδότης της χώρας του μπροστά στα κάστρα της. Η άποψη να του αρνηθούν την ταφή στο έδαφος της πατρίδας, θα μπορούσε να υποστηριχθεί σύμφωνα με τις ελληνικές δικαιικές αντιλήψεις, φτάνει να τον ξάπλωναν κάπου πιο πέρα από τα σύνορα στην τελευταία του ανάπαυση. Αυτός ο Κρέοντας όμως, που ύστερα από τη διπλή αδελφοκτονία πήρε την εξουσία στη Θήβα, πάει πολύ πιο πέρα από αυτό. Έβαλε φρουρούς κοντά στο νεκρό, που θα φρόντιζαν να τον ξεσχίσουν τα σκυλιά και τα όρνια, και τα υπολείμματα να σαπίσουν στη λαύρα του ήλιου. Οι Αθηναίοι που άκουγαν αυτόν τον Κρέοντα, θα έπρεπε να αναλογίζονταν την κατάρα που έριξε πάνω σε όλους ένας ιερέας από το γένος των Βουζύγων, γιατί άφησαν να κείτεται άταφος  ένας νεκρός. Αυτός ο Κρέοντας δεν είναι η φωνή της Πολιτείας, που ξέρει τα δικαιώματα αλλά και τους περιορισμούς της. Αυτόν τον σπρώχνει εκείνη η υπερβολή, που τίποτε άλλο δεν βλέπει εκτός από τον εαυτό της, μια «ύβρις» διπλά επικίνδυνη και απαράδεκτη, γιατί εμφανίζεται με το κύρος της εξουσίας. Η «Αντιγόνη» δεν είναι ένα δράμα θέσεων, στη συμπεριφορά όμως και τον πόνο αυτών των ανθρώπων γίνεται αρκετά ευδιάκριτο το πρόβλημα, αν η Πολιτεία μπορεί να θεωρεί τον εαυτό της σαν έσχατη και ανώτατη αξία, ή αν και αυτή πρέπει να σέβεται νόμους, που δεν προήλθαν από αυτήν και που ξεφεύγουν αιώνια από τη δικαιοδοσία της.

          Στην εξέλιξή του το έργο εμφανίζεται σαν δράμα της αντίστασης εναντίον του Κρέοντα και της βαθμιαίας πραγμάτωσης της αποδοκιμασίας του. Την αντίσταση την αναλαμβάνει η Αντιγόνη, και ο ποιητής την δείχνει να καταπιάνεται δύο φορές με την πράξη της. Την πρώτη φορά πετυχαίνει να σκεπάσει, χωρίς να τη δουν, το νεκρό αδελφό της με ένα στρώμα σκόνης. Όταν όμως οι φρουροί καθάρισαν ξανά το πτώμα, που είχε αρχίσει να λιώνει, αυτή ξαναγυρνά και συλλαμβάνεται τη στιγμή που ξαναδοκιμάζει μια συνολική ταφή. Η επανάληψη του θέματος έχει κυρίως το νόημα να αφήσει να φανεί τόσο γερό το χτύπημα που κατευθύνεται εναντίον του Κρέοντα, όσο το επιτρέπουν γενικά οι δύσκολες συνθήκες αυτής της ταφής. Και μπορούμε έτσι να δούμε την Αντιγόνη για μια στιγμή να πετυχαίνει, πριν να συμμερισθούμε τον πόνο της καταστροφής της.

          Μόλις ο Κρέοντας έχει ξεστομίσει τη θανατική καταδίκη της Αντιγόνης, κι αρχίζει κιόλας ο δρόμος που οδηγεί προς την καταστροφή του. Ο γιος του ο Αίμονας, ο μνηστήρας της Αντιγόνης, είναι ο πρώτος που τον αποδοκιμάζει. Ύστερα από μεγάλο «αγώνα», που ανεβαίνει από την υπάκουη υιική παράκληση στην κραυγή της απελπισίας, ο Αίμονας αφήνει τον πατέρα του. Από αυτόν πρέπει επίσης να ακούσει ο Κρέοντας ότι η πόλη καταδικάζει ομόφωνα την απόφασή του. Αυτός όμως ακόμα επιμένει σ’ αυτό που θεωρεί δίκαιό του, δίκαιο της πολιτείας. Γιατί αυτός ο Κρέοντας δεν είναι απλά ο κακοποιός που εν γνώσει του θέλει το

άδικο. Είναι τόσο αδιέξοδα αιχμάλωτος της πίστης  προς την απεριόριστη δύναμη της πολιτείας  και τη δική του, που την ταυτίζει μ’ εκείνην (στ. 738), ώστε ο δρόμος του από την «ύβρη» στην καταστροφή δεν είναι μονάχα ένα ηθικό παράδειγμα, αλλά κι ένα κομμάτι γνήσιας τραγικότητας.

          Και οι θεοί αποδοκιμάζουν τον Κρέοντα. Το κάνουν πρώτα με το στόμα του μάντη Τειρεσία, ο οποίος μιλά για τα φρικτά σημάδια που προδίδουν τη μόλυνση της πόλης από το πτώμα που λιώνει. Ο Κρέοντας βρίσκεται και τώρα ακόμα μέσα σε μια γοργοκίνητη παραίσθηση, κι ενώ είναι χτυπημένος από τους θεούς, φαντάζεται ότι ο μάντης τον απατά, και φωνάζει σε μια τελευταία έξαρση της αλαζονείας του να μην ταφεί ο νεκρός, κι αν ακόμα οι αετοί του Δία έφερναν ξεσκλίδια από το πτώμα στο θρόνο του ύψιστου θεού. Όταν όμως ο Τειρεσίας έφυγε με τη φοβερή κατάρα ότι ο Κρέοντας θα πληρώσει με τη δική του σάρκα και με το δικό του αίμα το έγκλημά του εναντίον του δικαιώματος του νεκρού, τότε όλα μαζί, τύφλωση, περηφάνια και παραίσθηση σωριάζονται με ένα χτύπημα μέσα του, κι ο Κρέοντας θέλει να σώσει ό,τι μπορεί να σωθεί.

          Οι θεοί όμως δε δέχονται πια τη θέλησή του να εξιλεωθεί. Την Αντιγόνη τη βρίσκει κρεμασμένη στον υπόγειο θάλαμο, από τον οποίο θέλει να την απελευθερώσει, κι επάνω στο πτώμα της ο Αίμονας, ύστερα από μια έκρηξη άγριου μίσους εναντίον του πατέρα του, αυτοκτονεί. Ένας αγγελιοφόρος αναγγέλλει τα συμβάντα στην Ευρυδίκη, τη γυναίκα του Κρέοντα, που αμίλητη ξαναμπαίνει στο παλάτι, για να σκοτωθεί εκεί με μια κατάρα εναντίον του άνδρα της. Έρημος και τσακισμένος απομένει ο Κρέοντας ζωντανός, γλιτώνοντας από την καθυστερημένη αναγνώριση του σφάλματός του.

          Το έργο είναι ένα δράμα με δύο ήρωες, και χωρίς να μεταθέσουμε μονόπλευρα τον τόνο, πρέπει να αναγνωρίσουμε μια τραγωδία του Κρέοντα και μια της Αντιγόνης. Ακολουθώντας τον Hegel προσπάθησαν πολύν καιρό να καταλογίσουν και σ’ αυτήν την ηρωίδα κάτι σαν τραγική ενοχή. Η ερμηνεία αυτή είναι λαθεμένη και με νεότερες μελέτες πάνω στο θέμα εγκαταλείφθηκε. Για ποιο πράγμα πολεμά αυτή η Αντιγόνη, το λέει στη μεγάλη της συζήτηση με τον Κρέοντα αρκετά καθαρά: αυτή υποστηρίζει τους αιώνιους και ανάλλαγους νόμους των θεών, που δεν μπορεί να τους αχρηστεύσει καμιά ανθρώπινη διαταγή. Το ότι αυτή μιλά εδώ με τα πιο εσώψυχα λόγια του ποιητή, το νιώθουμε από το «ήθος» του χωρίου. Και πάνω απ’ αυτό, την αναμφισβήτη απόδειξη τη δίνει ένα προγραμματικό χορικό του πρώτου Οιδίποδα (στ. 865). Εκεί ο Σοφοκλής υμνεί το νόμο του υψηλού Αιθέρα, που κατάγεται από την περιοχή των θεών και δεν έχει την αρχή του στη φύση των ανθρώπων.

          Ο Ehrenberg έδειξε πως η τρεχούμενη άποψη, η οποία θεωρεί το Σοφοκλή και τον Περικλή σαν εκπροσώπους μιας ουσιαστικά ενιαίας περιόδου της κλασικής ακμής, στην πραγματικότητα καλύπτει μια πάρα πολύ σημαντική αντίθεση. Ο ποιητής και ο πολιτικός στέκονται ο ένας απέναντι στον άλλον σαν εκπρόσωποι ενός θεόνομου και ανθρωπόνομου κοσμοειδώλου, όχι βέβαια σε ανοιχτή σύγκρουση, αλλά μάλλον σε μια ένταση. Ο Σοφοκλής έζησε την ορμητική εξέλιξη της εποχής του με βαθιά ανησυχία. Αυτή η εξέλιξη αναγγελλόταν στην πολιτική ζωή με τις τάσεις για δημιουργία ενός κράτους κάτω από την αθηναϊκή ηγεσία, στην πνευματική όμως με τις ιδέες της σοφιστικής, που ανέτρεπαν την παράδοση. Ακριβώς η εποχή που σ’ αυτήν γεννήθηκε η Αντιγόνη, φαινόταν πως ήθελε να διασπάσει όλα τα σύνορα, και τότε τραγούδησε ο ποιητής εκείνο το τραγούδι, που το διαβάζουμε σαν πρώτο στάσιμο στο δράμα που μας απασχολεί και που αντηχεί πάνω από τις χιλιετίες, όπως δεν αντηχεί κανένα άλλο στις μέρες μας. Μεγάλος και δυνατός, αλλά και φοβερός και παράξενος ονομάζεται ο άνθρωπος, που θέλει να υποτάξει όλες τις περιοχές της φύσης κάτω από τη θέλησή του, κι επάνω σ’ αυτόν το δρόμο να τολμήσει τα πιο τολμηρά πράγματα. Όμως πάντα ένα πράγμα εξακολουθεί να είναι το αποφασιστικό: αν έχει γνώση του Απολύτου, που το έβαλαν οι θεοί, ή αν σαν περιφρονητής της αιώνιας τάξης σπρώχνει και τον εαυτό του και την κοινωνία στην εκμηδένιση.

          Και ο χορός των Θηβαίων γερόντων δεν πάει με το μέρος της Αντιγόνης, κι από αυτό θέλησαν να συμπεράνουν ότι καταδικάζει τη στάση της. Όποιος όμως διαβάζει παρακάτω και λογαριάζει πως αυτός ο ίδιος ο χορός, ύστερα από τη σκηνή του Τειρεσία, ως τα σπουδαία τελικά λόγια, καταδικάζει τον Κρέοντα, θα αναγνωρίσει αμέσως ότι ο ποιητής, στο πρώτο μέρος, με την επιφυλακτικότητα των γερόντων προσπάθησε να δείξει την απόλυτη απομόνωση της Αντιγόνης. Ο φόβος μπροστά στον Κρέοντα έδινε στο χορό μια εύκολη και ικανοποιητική δικαιολογία για τη στάση του.

          Μια φορά μονάχα παραξενεύει εμάς τους σημερινούς αυτή η Αντιγόνη. Είναι το χωρίο στον τελευταίο της λόγο (στ. 905), στο οποίο δικαιολογεί την πράξη της με το ότι, αν ήταν παντρεμένη, θα μπορούσε στην ανάγκη να πάρει άλλον άνδρα ή να κάμει άλλο παιδί, δε θα μπορούσε όμως ποτέ, αφού πέθαναν οι γονιοί της, να αποκτήσει άλλον αδελφό. Εδώ διατυπώνεται ένα βασικό γνώρισμα της ελληνικής φύσης, να βρίσκει, ακόμα και για ό,τι συμβουλεύει η καρδιά, μια δικαιολογία στην περιοχή του λογικού. Από την άλλη μεριά όμως  το χωρίο αποτελεί μια ενδιαφέρουσα μαρτυρία – όχι τη μοναδική – για την οικειότητα του ποιητή με τον Ηρόδοτο, ο οποίος στην ιστορία του χρησιμοποίησε το θέμα σε κατάλληλη θέση για τη γυναίκα του Ινταφέρνη (3, 119).

          Σχεδόν δε θα χρειαζόταν, ύστερα από τις εξηγήσεις που προηγήθηκαν, να υπερασπίσουμε την εσωτερική ενότητα του έργου εναντίον εκείνων που στο τελευταίο τρίτο του βρίσκουν μια ολωσδιόλου αυτοτελή τραγωδία του Κρέοντα. Με αυτό δεν αμφισβητούμε ωστόσο το ότι η συνοχή της σύνθεσης δεν είναι – εδώ μάλιστα θα μπορούσαμε να πούμε καλύτερα «δεν είναι ακόμα» - εκείνη που ο Σοφοκλής πετυχαίνει στα δράματα της ωριμότητάς του.

 Ερωτήσεις στην την εισαγωγή του

 Δράματος

Β΄ τάξη Ενιαίου Λυκείου

(σωστό – λάθος)

Στις παρακάτω ερωτήσεις να επιλέξετε τη σωστή απάντηση.

1. Με τη λατρεία ποιου θεού συνδέεται η προέλευση του δράματος;

α. του Δία

β. του Απόλλωνα

γ. του Διονύσου

2. Πόσες ήταν οι γιορτές προς τιμήν του θεού Διονύσου στην Αττική, όπου και επικράτησε τελικά να γίνονται και οι δραματικές παραστάσεις;

α. 4

β. 3

γ. 5

3. Ποιος είχε την εποπτεία των Μεγάλων Διονυσίων και των δραματικών αγώνων που διεξάγονταν κατά τη διάρκεια αυτών;

α. ο χορηγός

β. ο ποιητής της τραγωδίας που είχε κερδίσει στην προηγούμενη γιορτή.

γ. ο Επώνυμος Άρχων

4. Ποια είναι τα τρία είδη του Αρχαίου Δράματος;

α. το έπος, η τραγωδία και η κωμωδία

β. Η λυρική ποίηση, το έπος και το σατυρικό δράμα

γ. Η τραγωδία, η κωμωδία και το σατυρικό δράμα

5. Ποιος διατύπωσε τον περίφημο ορισμό της τραγωδίας;

α. ο Πλάτωνας

β. ο Αριστοτέλης

γ. ο Σωκράτης

6. Ποιος θεωρείται ο θεμελιωτής του διθυράμβου;

α. ο Αρίων

β. ο Θέσπης

γ. ο Αισχύλος

7. Τι ήταν ο διθύραμβος;

α. Χορικό άσμα αφιερωμένο στο θεό Διόνυσο.

β. Το πρώτο από τα διαλογικά μέρη μιας αρχαίας τραγωδίας που αργότερα εξαλείφθηκε.

γ. Λυρικό τραγούδι του χορού προς τιμή του ποιητή της τραγωδίας.

8. Ποιο πρόσωπο θεωρείται ως ο θεμελιωτής του δράματος στην Αττική με τη μορφή που έγινε γνωστό αργότερα;

α. ο Θέσπης

β. ο Χοιρίλος

γ. ο Φρύνιχος

9. Ο μύθος, το ήθος, η λέξη, η διάνοια, το μέλος και η όψη είναι τα κατά ποσόν μέρη της τραγωδίας.

α. σωστό

β. λάθος

10. Το κύριο μετρικό σχήμα της αρχαίας τραγωδίας είναι:

α. το δακτυλικό εξάμετρο

β. το ιαμβικό τρίμετρο

γ. το ελεγειακό δίστιχο

11. Ο κυκλικός ή ημικυκλικός χώρος, όπου ωρχείτο ο χορός μιας τραγωδίας ονομαζόταν:

α. διάζωμα

β. σκηνή

γ. ορχήστρα

12. Πόσοι ήταν οι κριτές των έργων στους δραματικούς αγώνες;

α. 15

β. 10

γ. 8

13. Οι πλάκες στις οποίες χαράζονταν τα ονόματα των ποιητών, χορηγών και πρωταγωνιστών των δραματικών έργων ονομάζονταν:

α. λογεία

β. προάγωνες

γ. διδασκαλίες

14. Ένα χαρούμενο χορικό τραγούδι που ψάλλει ο χορός κατά τη διάρκεια μιας τραγωδίας και συνοδεύεται από ζωηρή όρχηση ονομάζεται:

α. κομμός

β. μονωδία

γ. υπόρχημα

15. Η ενημέρωση των θεατών για το περιεχόμενο των έργων, πριν από την κανονική διδασκαλία τους, διαδικασία που γινόταν στο ωδείο, ένα στεγασμένο δηλαδή θέατρο, ονομαζόταν προάγωνας.

α. σωστό

β. λάθος

16. Πόσες τραγωδίες του Σοφοκλή μας έχουν σωθεί ακέραιες;

α. 10

β. 5

γ. 7

17. Ο χορός της τραγωδίας του Σοφοκλή «Αντιγόνη» αποτελείται από:

α. Θηβαίους νέους

β. Θηβαίους γέροντες

γ. Φύλακες του βασιλιά της Θήβας Κρέοντα

18. Πώς ονομάζεται ο τυφλός μάντης της τραγωδίας «Αντιγόνη», ο οποίος εμφανίζεται στο τέλος και προφητεύει τον ερχομό διαφόρων συμφορών;

α. Τειρεσίας

β. Κάλχας

γ. Δημόδοκος

19. Πώς ονομάζεται η σύζυγος του Κρέοντα, η οποία αυτοκτονεί στο τέλος της τραγωδίας του Σοφοκλή «Αντιγόνη» μη μπορώντας να αντέξει τον άδικο χαμό του γιου της Αίμονα;

α. Ιοκάστη

β. Ευρυδίκη

γ. Ισμήνη

20. Με ποιον είναι αρραβωνιασμένη η Αντιγόνη στην ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή;

α. με τον Πολυνείκη

β. με τον Άδραστο

γ. με τον Αίμονα

Χαρακτηρισμός ηρώων
Αντιγόνη:

Είναι ένας αρκετά πολυσύνθετος χαρακτήρας. Μια δυναμική γυναίκα γεμάτη αισθήματα. Μέσα από τις πράξεις της διαφαίνονται η αδελφική της αγάπη καθώς και ένα άλλο πολύ σημαντικό στοιχείο που διαθέτει. Η Αντιγόνη είναι πολύ αποφασιστική γυναίκα. Πήρε την απόφαση της να θάψει τον αδερφό της Πολυνείκη και τίποτα δεν φαίνεται πως μπορεί να την σταματήσει. Στέκεται μπροστά από τον Κρέοντα αλλά δεν διστάζει σε τίποτα και δεν αρνείται καμιά του κατηγορία.
Ένα άλλο στοιχείο της είναι ότι είναι αδίστακτη. Όταν ο Κρέοντας είχε διατάξει να μείνει άταφος ο Πολυνείκης, η Αντιγόνη πήγε κρυφά την νύχτα και του έσυρε χώμα από πάνω του, επιδεικνύοντας τόσο θράσος αφού παρέβηκε την εντολή του βασιλιά, όσο και θάρρος αφού ήταν μια γυναίκα και δεν δίστασε να τα βάλει με καμιά εντολή και κανένα τίμημα.
Η Αντιγόνη φαίνεται να ήταν σίγουρη για αυτό που έκανε. Ήξερε ότι αυτό που έκανε ήταν παράνομο σύμφωνα με την διαταγή του βασιλιά αλλά και πάλι ήταν αποφασισμένη να το κάνει γι’αυτό και ζήτησε και την βοήθεια της αδερφής της Ισμήνης για να θάψουν τον αδερφό τους. Χαρακτηριστικά η Αντιγόνη είπε πως δεν υπακούει σε νόμους που φτιάχνουν οι άνθρωποι παρά μόνό σ’αυτό που θέλουν οι θεοί και αφού οι θεοί θέλουν τους νεκρούς να θάβονται έτσι κι’αυτή ήθελε να θάψει τον αδερφό της .
Αναλαμβάνει τις ευθύνες της γι’αυτό και όταν εμφανίστηκε με την Ισμήνη μπροστά στον Κρέοντα της είπε να μην εμφανιστεί σαν συνεργός αφού εκείνη φταίει για ότι έγινε και εκείνη θα πληρώσει το τίμημα. Είναι κάπως τραγικό το γεγονός πως ήξερε ότι με αυτή της την πράξη θα πεθάνει. Δεν φοβάται όμως τις προκλήσεις και λέει πως αν είναι να πεθάνω γιατί έθαψα τον αδερφό μου τότε ας πεθάνω. Προτιμώ είπε η Αντιγόνη να πεθάνω και να κάνω το καθήκον μου, παρά να ζω μια ζωή και να έχω τύψεις που δεν έθαψα τον αγαπημένο μου αδερφό και τον άφησα να τον φάνε τα όρνια και τα άγρια πουλιά.
Πάνω απ’όλα η Αντιγόνη όμως είναι γυναίκα. Έδειξε πράγματι αποφασιστικότητα, τόλμη και θάρρος που καμιά άλλη ίσως να μην μπορούσε να επιδείξει, ξέροντας ότι πηγαίνει κόντρα με τις εντολές του βασιλιά και έχοντας εις γνώσιν της τις συνέπειες που θα ακολουθούσαν. Την στιγμή όμως που την οδηγούν οι φρουροί στην φυλακή θρηνεί την τύχη της. Λυπάται αφάνταστα που δεν μπόρεσε να δει τον εαυτό της με νυφικό. Λυπάται που δεν θα αξιώσει να παντρευτεί μα και ούτε να δει την αγαπημένη της αδερφή Ισμήνη να παντρεύεται ,αφού ξέρει πως τώρα πια δεν έχει σωτηρία. Αναγνωρίζει πλέον τις συνέπειες των πράξεων της και περιμένει την ώρα της θανατικής της ποινής.
Προσωπικά μου άρεσε ο χαρακτήρας της Αντιγόνης. Κατανοώ ότι είχε παρανομήσει. Είχε πάει κόντρα στο νόμο που η πολιτεία διέταξε αλλά και πάλι δεν βρίσκω άδικο της Αντιγόνης. Η μεγάλη αποφασιστικότητα την οποία επέδειξε με τόσο έντονο τρόπο καθώς και η όλη της στάση ενάντια στην εξουσία για’μένα αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση. Ήξερε πως ο δρόμος που τράβηξε ήταν χωρίς γυρισμό κι όμως γι’αυτήν ήταν καθήκον και υποχρέωση της να θάψει τον αδερφό της. Έβαλε την ζωή του νεκρού αδερφού της πάνω από την δική της. Προτίμησε δηλαδή να πεθάνει αλλά να ξέρει πως έστω προσπάθησε να τον θάψει.
Το γεγονός ότι υπηρετεί όπως είπε μόνο τις αποφάσεις των θεών και όχι των θνητών παρουσιάζει μια κάπως αρνητική και καχύποπτη στάση απέναντι σε κάθε μορφής εξουσία. Αυτό πιστεύω πως πρέπει και να γίνεται αφού το να είσαι πρόβατο και να κρέμεσαι από τα χείλη του κάθε κατακτητή της εξουσίας ουσιαστικά δεν οδηγεί παρά στο προσωπικό συμφέρων του ίδιου.

Κρέοντας:

Ο Κρέοντας παρουσιάζεται ως ο άνθρωπος που κατέχει την εξουσία και την διαχειρίζεται όπως αυτός θέλει και επιθυμεί. Είναι αρκετά αποφασιστικός και δεν μπορεί να αλλάξει κανείς την απόφαση του. Όταν διέταξε να μείνει άταφος ο Πολυνείκης, ήταν κάτι πολύ σοβαρό και μπορεί να τον χαρακτηρίσει κάποιος ως πολύ αυστηρό στις αποφάσεις του.
Είναι αρκετά δυναμικός χαρακτήρας, προβάλλοντας την δυναμική του μέσα από το δικαίωμα που του παρέχει η άσκηση της εξουσίας. Είναι αρκετά οξύθυμος αφού έγινε έξαλλος όταν τον πληροφόρησαν για την ταφή του Πολυνείκη.
Παρουσιάζεται κάθετος στις απόψεις του και δεν σκέφτεται κανένα. Ασυλλόγιστα αποφασίζει να εκτελέσει την Αντιγόνη, η οποία είχε σχέση με τον γιο του Αίμωνα. Δεν συγκινείται καθόλου και ανένδοτος στην απόφαση του διατάζει να θανατωθεί η Αντιγόνη καθώς και να θαφτεί ζωντανή σε μια σπηλιά.
Ο Κρέοντας όμως δεν παύει να είναι και αυτός άνθρωπος. Μετά το χαμό της Αντιγόνης, ο Αίμωνας την ακολουθεί και αυτοκτονεί. Το ένα κακό διαδέχεται το άλλο και η γυναίκα του Ευρυδίκη πληροφορούμενη τον άδικο χαμό του παιδιού της αυτοκτονεί με την σειρά της κι’αυτή. Αφού λοιπόν έχει μείνει μόνος ο Κρέοντας σκέφτεται και αντιλαμβάνεται το κακό που προξένησε η δική του απόφαση. Ο σκληρός και αμετάπειστος βασιλιάς λυγίζει και πλέον η εξουσία δεν σημαίνει τίποτα γι’αυτόν. Μετανιωμένος για τα φοβερά σφάλματα του θρηνεί για τον άδικο απρόσμενο αφανισμό της οικογένειας του.
Η προσωπική μου άποψη όσων αφορά τον Κρέοντα είναι ότι είναι ένας σκληρός ηγέτης μιας πολιτείας κάτι που πιστεύω πρέπει να διακατέχει τον οποιοδήποτε έχει στα χέρια του την εξουσία ούτος ώστε να μπορεί να διοικά ορθά τους πολίτες του. Θεωρώ όμως υπερβολική την απόφαση του και λανθασμένη την στάση του απέναντι στην Αντιγόνη.
Θα έπρεπε να φανεί πιο επιεικής με την Αντιγόνη και όχι να διατάξει αμέσως την θανατική της ποινή. Η απόφαση του εξάλλου ήταν μια απόφαση κόντρα στους νόμους των θεών που θέλουν τους νεκρούς να θάβονται.
Μπορώ μονάχα σε ένα σημείο να πω κάποια θετικά σχόλια για τον Κρέοντα. Η αφοσίωση του στους νόμους της πολιτείας. Ήταν όμως εγωιστής και δεν σκέφτηκε ούτε τον γιο του, ούτε κανένα από τα άτομα του είχαν τρομερή εκτίμηση. Για εκείνον πάνω απ’όλα ήταν διασφάλιση της τιμής του και η τιμωρία του παραβάτη της εντολής του. Δεν υπήρξε καθόλου χαρισματικός όσων αφορά την τήρηση του νόμου.
Στο τέλος όμως τον βλέπουμε να λυγίζει. Μπορεί να υπήρξε σκληρός και αυστηρός, αλλά είχε και αυτός αισθήματα. Όταν πια ο αφανισμός της οικογένειας του ήταν γεγονός θρηνούσε και μετάνιωνε για τα σφάλματα του. Αυτός ο δυνατός χαρακτήρας και άξιος υπηρέτης του νόμου, είχε πια κατανοήσει πως μια δική του απόφαση είχε προκαλέσει όλο αυτό το κακό.

Ισμήνη:

Η Ισμήνη, αδερφή της Αντιγόνης και του νεκρού Πολυνείκη παρουσιάζεται ως ένας πιο συντηρητικός χαρακτήρας, Διαφωνεί και αυτή και οργίζεται με την απόφαση του Κρέοντα να αφήσει άθαφτο τον Πολυνείκη. Αναγνωρίζει όμως την απόφαση του βασιλιά και την θέση της εξουσίας. Όταν η Αντιγόνη ζητά την βοήθεια της Ισμήνης για να θάψουν τον αδερφό τους, αυτή διαφωνεί μαζί της. Προσπαθεί να την μεταπείσει να μην θάψει τον αδερφό τους επικαλούμενη το γεγονός πως είναι γυναίκες και πως πρέπει να σκύψουν το κεφάλι στους αφέντες.
Η αδερφική αγάπη που τρέφει η Ισμήνη για την Αντιγόνη είναι διάχυτη αφού μέχρι και την τελευταία στιγμή προσπαθεί να την πείσει να μην το κάνει. Μετά λέει της Αντιγόνης πως θα το κρατήσει μυστικό κάτι που εκνευρίζει την Αντιγόνη. Επειδή η Ισμήνη ήξερε πως η συνέπεια αυτής της πράξης της Αντιγόνης θα ήταν ο θάνατος της προσπαθούσε με κάθε τρόπο να αποτρέψει το γεγονός αυτό.
Παρόλο που η Ισμήνη δεν θεωρεί σωστή την απόφαση του Κρέοντα δεν αντιτάσσεται σ’αυτήν. Μέσα της θέλει να ταφή ο αδερφός της αλλά συμβιβάζεται με τους νόμους και τις αποφάσεις της πολιτείας. Φοβάται για τις συνέπειες που θα έχει μια απόπειρα παραβίασης του νόμου και δεν σκέφτεται καν να παραβεί τις εντολές του βασιλιά.
Επίσης η Ισμήνη αναγνωρίζει την πολύ χαμηλή κοινωνική θέση που είχε η γυναίκα στην Αθήνα. Δέχεται πως ότι πουν οι αφέντες είναι διαταγή γι’αυτήν και δεν επιδιώκει καμιά σύγκρουση με αυτούς.

Αίμoνας:
Ο Αίμoνας γιος του Κρέοντα και της Ευρυδίκης, είναι μνηστήρας της Αντιγόνης. Ο Αίμωνας αγαπά την Αντιγόνη πάρα πολύ και παρουσιάζεται αρκετά συμπονετικός μπροστά σ’αυτό που πρόκειται να της συμβεί. Δικαιολογεί την Αντιγόνη για την πράξη της και είναι μαζί της σε ότι έκανε.
Σέβεται τον πατέρα του και εκτιμά το τι έχει κάνει για την πόλη. Αυτό σημαίνει πως αναγνωρίζει την εξουσία και την θέση της στην εξουσία. Είναι όμως αρκετά δημοκρατικός και πιστεύει πως πριν παρθεί μια απόφαση πρέπει να ακούγεται και η γνώμη των πολιτών. Θυμώνει με τον πατέρα του κατηγορώντας τον πως είναι απόλυτος και δεν ακούει τις γνώμες των άλλων.
Νιώθει πολύ έντονα να γίνεται αδικία στη μνηστή του Αντιγόνη. Φαίνεται να σέβεται τους θεούς και τους νόμους τους αφού αναγνωρίζει το ότι αυτοί θέλουν να θάβονται οι νεκροί και όχι να μένουν άθαφτοι όπως ο πατέρας του πρόσταξε να μείνει ο Πολυνείκης.
Εκνευρίζεται που δεν μπορεί να μεταπείσει τον πατέρα του και νιώθει πικραμένος που δεν τον άκουσε σ’αυτά που του έλεγε. Θρηνεί για τον θάνατο ης αγαπημένης του και μη μπορώντας να αντέξει την άδικη απώλεια της την ακολουθεί στον θάνατο αυτοκτονώντας.
Ο Αίμoνας παρουσιάστηκε στο έργο ως ένας άνθρωπος που αγαπάει πολύ την μνηστή του. Σέβεται και εκτιμά την εξουσία, τις αποφάσεις δηλαδή του πατέρα του. Το γεγονός όμως ότι είναι τρελά ερωτευμένος με την Αντιγόνη και οι δημοκρατικές του ιδεολογίες τον φέρνουν σε σύγκρουση με τον πατέρα του.
Αρνείται πεισματικά την ποινή της Αντιγόνης και αυτό τον οδηγεί στο να φτάσει στα άκρα. Την ακολουθεί εκεί που η ίδια γνώριζε πως θα πήγαινε μετά από την πράξη της αυτή.

Ο Χορός:

Ο χορός αποτελείται από15 σοφούς γέροντες της Θήβας. Προσπαθεί με την όλη του στάση να κάνει τον Κρέοντα να σκεφτεί γι’αυτό που πρόκειται να κάνει στην Αντιγόνη. Θέλει να τον μεταπείσει αφού πιστεύει πως είναι αδικία αυτό που πάει να κάνει. Λυπάται την Αντιγόνη, λέγοντας της πως αν πάει κόντρα με την εξουσία δεν πρόκειται να βγει κερδισμένη.
Παροτρύνει τον Κρέοντα να αλλάξει την γνώμη του και να βγάλει την Αντιγόνη από την σπηλιά. Αναγνωρίζοντας τις μαντικές ιδιότητες του Τειρεσία όταν άκουσε απ’αυτόν για τα δεινά που πρόκειται να’ρθούν αν τελικά ο Κρέοντας θανατώσει την Αντιγόνη, τον βάζει να συλλογιστεί καλά αυτή του την πράξη .
Ο χορός σ’αυτή την υπόθεση προσπαθεί να μεταπείσει τον Κρέοντα γι’αυτό που πρόκειται να κάνει. Θρηνεί για τον χαμό της Αντιγόνης αλλά και αργότερα για το χαμό του Αίμωνα και της Ευρυδίκης.

Τειρεσίας:

Ο Τειρεσίας είναι ο σοφός μάντης ο οποίος θα πει του βασιλιά Κρέοντα τις συνέπειας που θα προκύψουν από το θάνατο της Αντιγόνης. Στη συνάντηση που έχει με τον Κρέοντα του λέει πως θα ήταν φρόνιμο να τον ακούσει.
Τον προειδοποιεί για τα όσα θα ακολουθήσουν αυτής του της πράξης, υπενθυμίζοντας του πως αυτός είναι ο υπαίτιος για το ότι έγινε στην πόλη. Του λέει λοιπόν να ξανασκεφτεί αυτό που πάει να κάνει και πως θα πληρώσει τον νεκρό με άλλους νεκρούς.
Συνεχίζοντας του λέει πως δεν έχει το δικαίωμα να κάνει κάτι τόσο τρομερό κι ας είναι ο βασιλιάς. Πικραμένος όμως και θυμωμένος από την αδιάλλακτη στάση του Κρέοντα εγκαταλείπει την συζήτηση υπενθυμίζοντας του για τελευταία φορά πως δεν θα γλιτώσει.
Ο Κρέοντας εμφανίζεται ως ένας σοφός γέροντας με μαντικές ικανότητες ο οποίος λέει στον Κρέοντα πως δεν πρέπει να θανατώσει έτσι άδικα την Αντιγόνη γιατί δεν υποστεί συνέπειες με τους νεκρούς. Είναι πιστός στους θεούς και στους χρησμούς τους γι’αυτό και είναι σίγουρος πως θα πληρώσει ο Κρέοντας αυτό που πάει να κάνει.

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ

Σοφοκλέους «Αντιγόνη»

Πρόλογος (στ.1 – 99)

Στίχοι 21 – 38

ΑΝ. Οὐ γὰρ τάφου νῷν τὼ κασιγνήτω Κρέων
τὸν μὲν προτίσας, τὸν δ’ ἀτιμάσας ἔχει;
Ἐτεοκλέα μέν, ὡς λέγουσι, σὺν δίκῃ
χρησθεὶς δικαίᾳ καὶ νόμῳ, κατὰ χθονὸς
(25) ἔκρυψε τοῖς ἔνερθεν ἔντιμον νεκροῖς,
τὸν δ’ ἀθλίως θανόντα Πολυνείκους νέκυν
ἀστοῖσί φασιν ἐκκεκηρῦχθαι τὸ μὴ
τάφῳ καλύψαι μηδὲ κωκῦσαί τινα,
ἐᾶν δ’ ἄκλαυτον, ἄταφον, οἰωνοῖς γλυκὺν
(30) θησαυρὸν εἰσορῶσι πρὸς χάριν βορᾶς.
Τοιαῦτά φασι τὸν ἀγαθὸν Κρέοντα σοὶ
κἀμοί, λέγω γὰρ κἀμέ, κηρύξαντ’ ἔχειν,
καὶ δεῦρο νεῖσθαι ταῦτα τοῖσι μὴ εἰδόσιν
σαφῆ προκηρύξοντα, καὶ τὸ πρᾶγμ’ ἄγειν
(35) οὐχ ὡς παρ’ οὐδέν, ἀλλ’ ὃς ἂν τούτων τι δρᾷ,
φόνον προκεῖσθαι δημόλευστον ἐν πόλει.
Οὕτως ἔχει σοι ταῦτα, καὶ δείξεις τάχα
εἴτ’ εὐγενὴς πέφυκας, εἴτ’ ἐσθλῶν κακή.

1. Να μεταφράσετε τα παραπάνω λόγια της Αντιγόνης. (1Χ20)

2. Να απαντήσετε σύντομα και περιεκτικά στα παρακάτω ερωτήματα: (1Χ4)

α. Ποιες ήταν και τι γνωρίζετε στην αρχαία Αθήνα για τις θρησκευτικές εορτές προς τιμήν του θεού Διονύσου, στις οποίες και επικράτησε τελικά να γίνονται και οι δραματικές παραστάσεις;

          β. Πώς εξηγείται η έννοια του τραγικού στην τραγωδία;

          γ. Ποια ήταν τα βασικά μέρη του αρχαίου θεάτρου και ποια τα τεχνικά και μηχανικά του μέσα; (απλή αναφορά)

          δ. Τι ήταν η χορηγία, οι διδασκαλίες, οι κοθόρνοι και το θεωρικό;

          ε. Γράψτε περίπου 20 σειρές για τη ζωή του Σοφοκλή και αναφέρεται τα σωζόμενα έργα του.

3. Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις: (1Χ10)

          α. Αποδώστε περιληπτικά το περιεχόμενο όλης της τραγωδίας του Σοφοκλή «Αντιγόνη».

          β. Η Αντιγόνη στο παραπάνω κείμενο ανακοινώνει ένα διάταγμα του Κρέοντα. Ποιο είναι αυτό και πώς θα επηρεάσει την εξέλιξη της τραγωδίας;

4. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ: (1Χ5)

α. Να γίνουν οι χρονικές αντικαταστάσεις των ρηματικών τύπων:

                   λέγουσι (στ.23), ἄγειν (στ. 34), ἔχει (στ. 37).

β. Να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση στους εξής ρηματικούς τύπους:

                   δείξεις (στ. 37), δρᾷ (στ. 35).

γ. Να γραφούν οι αρχικοί χρόνοι των ρημάτων:

                   κηρύττω, εἰμί, λέγω, λέγομαι.

δ. Να κλιθούν: οἰωνοῖς (στ.29), πόλει (στ.36), θησαυρόν (στ. 30).

5. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ: (1Χ20)

          α. Να γίνει αναλυτική σύνταξη των προτάσεων στους στίχους 37 – 38.

(ΑΡΙΣΤΑ 100 ΜΟΡΙΑ, ΒΑΘΜΟΣ: 20)

                                                            ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ!