ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΑΡΤΑΣ (ΕΙΚΟΝΕΣ)

Η πόλη της Άρτας και η γύρω περιοχή είναι ζωντανό βυζαντινό μνημείο, κληρονομιά από τα χρόνια του Δεσποτάτου της Ηπείρου, του οποίου η Άρτα ήταν πρωτεύουσά του.

Ξεχωρίζουν η βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας Παρηγορήτισσας, οκταγωνικός σταυροειδής ναός του τέλους του 13ου αιώνα, αφιερωμένος στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου.Κτίστηκε το 1285-89 από το Νικηφόρο Α΄ Κομνηνό Δούκα και τη γυναίκα του Άννα Παλαιολογίνα Κατακουζηνή. Από την μεγάλη σταυροπηγιακή μονή σώζονται σήμερα ο ναός, η Τράπεζα και 16 κελιά. Ο ναός εντυπωσιάζει με τις εξωτερικές και εσωτερικές αρχιτεκτονικές καινοτομίες του, ενώ μοναδικός στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική είναι ο τρόπος στήριξης του κεντρικού τρούλου .

 η βυζαντινή εκκλησία της Αγίας Θεοδώρας, πολιούχου, που ιδρύθηκε το 13ο αιώνα από τη βασίλισσα του Δεσποτάτου Θεοδώρα προς τιμήν του Αγίου Γεωργίου και λειτούργησε ως γυναικείο μοναστήρι. Μετά το θάνατο του συζύγου της η Θεοδώρα εμόνασε στη μονή, τάφηκε εκεί και ο ναός τιμάται στο όνομά της.

Άγιος Βασίλειος Άρτας. Ναός του 13ου αιώνα με πλουσιότατο κεραμοπλαστικό διάκοσμο και δύο πήλινες εφυαλωμένες εικόνες εντοιχισμένες στην ανατολική του πλευρά. Στον περίβολο του ναού λειτούργησε από το 1662 έως το 1821 ανώτερη ελληνική σχολή με την ονομασία Σχολή Μανωλάκη, από τον ιδρυτή της Φίλιππο Μανωλάκη.Πρόκειται για ένα διακοσμητικό κομψοτέχνημα.

Στο δρόμο προς το Γλυκόριζο, βρίσκεται η μονή κάτω Παναγιάς. Κτίστηκε το 13ο αιώνα (1250-1260) από το Δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β΄ Δούκα. Σήμερα το μοναστήρι κρατιέται ζωντανό χάρη στη συνεχή φροντίδα των γυναικών μοναχών που μένουν εκεί.

 Άγιος Βασίλειος της Γέφυρας. Είναι μικρό γραφικό ξωκλήσι που χρονολογείται στο 900 και βρίσκεται στην περιοχή που παλιά λεγόταν Τοπ Αλτί, ένα χιλιόμετρο Β.Δ. της γέφυρας και αριστερά της εθνικής οδού Άρτας Ιωαννίνων, σχεδόν αθέατο ανάμεσα στους μπαξέδες. Ονομάστηκε έτσι σε αντιδιαστολή προς τον άλλο Άγιο Βασίλειο της πόλης, τον Άγιο Βασίλειο της Αγοράς, όπως λέγεται. Ο ναός για πολλούς αιώνες ήταν ως τη μέση χωμένος στο έδαφος από τις προσχώσεις που προκάλεσαν οι πλημμύρες του Αράχθου, με οδυνηρές συνέπειες κυρίως για το γραπτό του διάκοσμο.

Κοντά στο χωριό Πλησιοί βρίσκεται η βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Δημητρίου του Κατσούρη, σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο, χτισμένος γύρω στο 10ο αιώνα.Το αρχαιότερο μνημείο της βυζαντινής Άρτας, χτίστηκε στο β΄ μισό του 9ου ή στο 10ο αιώνα . 

 Η προσωνυμία "Κατσούρη" είναι άγνωστης προέλευσης, αλλά σίγουρα πολύ παλιά, αφού υπάρχει σε συνοδικό ορισμό του 1229.

 στο χωριό Βλαχέρνα η εκκλησία της Παναγίας της Βλαχέρνας, ναός που ιδρύθηκε στα τέλη του 11ου-αρχές του 12ου αιώνα και οφείλει την ονομασία του στην Παναγία των Βλαχερνών της Κωνσταντινούπολης. Ιδρύθηκε στο τέλος του 11ου αιώνα ως τρίκλιτη θολωτή βασιλική και μετασκευάστηκε σε τρουλαίο στα μέσα του 13ου αιώνα από τον Μιχαήλ Β΄ Δούκα Κομνηνό. 

 Σε μικρή απόσταση Ν.Α της Άρτας και ακριβώς πλάι στο δρόμο που οδηγεί στο Νεοχωράκι, βρίσκεται ένα γραφικό βυζαντινό εκκλησάκι, μοναδικό απομεινάρι ενός άλλοτε μεγάλου και ακμαίου μοναστηριού, του μοναστηριού της Παναγίας Μπρυώνη. Η προσωνυμία "Μπρυώνη" δεν έχει εξακριβωμένη προέλευση. Ίσως σχετίζεται με το όνομα του κτήτορα ή κάποιου ηγούμενου, ίσως θυμίζει τον Τούρκο της λαϊκής παράδοσης που έκανε μεγάλη αφιέρωση στη μονή, επειδή χάρη σε θαύμα της Παναγίας ξαναβρήκε το φως του.

                                   

                                        

Στο Βουργαρέλι, το όμορφο ορεινό κεφαλοχώρι που είναι χτισμένο αμφιθεατρικά σε υψόμετρο 760, το ενδιαφέρον των επισκεπτών προσελκύει η βυζαντινή «Κόκκινη Εκκλησία» (στο Παλαιοχώρι Βουργαρελίου, 5 χλμ Ν από το Βουργαρέλι), δικιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός του 1281, αφιερωμένος στη Γέννηση της Θεοτόκου.Χτίστηκε το 1281, επί Νικηφόρου Α, και ονομάζεται έτσι εξαιτίας της πληθώρας των πλίνθων που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή του, που της έδιναν ένα έντονο κόκκινο χρώμα.

Στην Κορωνησία, το γραφικό παραθαλάσσιο χωριό του Αμβρακικού κόλπου, που φημίζεται για τις ψαροταβέρνες του, είναι χτισμένη η βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας της Κορωνησίας (Κορακονησίας), ναός αφιερωμένος στη Γέννηση της Θεοτόκου, που οικοδομήθηκε σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή περί τα τέλη του 10ου αιώνα ως καθολικό μεσοβυζαντινής μονής.

Πρόκειται για έναν από τους παλαιότερους ναούς της βυζαντινής Άρτας και χρονολογείται γύρω στο 10ο αιώνα. Κατά καιρούς γνώρισε πολλές μετασκευές.

Πρόκειται για απομεινάρι παλιού και ακμαίου μοναστηριού. Από σωσμένες γραπτές μαρτυρίες μαθαίνουμε ότι το μοναστήρι υπήρχε πριν το 1193, στα χρόνια δε της λατινοκρατίας και στις αρχές της τουρκοκρατίας (15ος και 16ος αιώνας)

                                           

                                 

Παντάνασσα.Τα ερείπιά της βρίσκονται στο βόρειο άκρο του νομού κοντά στην Φιλιππιάδα. Ιδρύθηκε στα μέσα του 13ου αιώνα από τον Μιχαήλ Β.