Δευτέρα 13 Μαΐου 2013

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΛΙΣΗ ΤΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ Β΄ ΣΥΖΥΓΙΑΣ( σε -μι) ΣΤΟΝ ΤΟΝΙΣΜΟ ΤΩΝ ΣΥΝΘΕΤΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ, ΣΤΗΝ ΑΥΞΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΝΑΔΙΠΛΑΣΙΑΣΜΟ.

Ακολουθούν χρήσιμες παρατηρήσεις στα παραπάνω κεφάλαια της Γραμματικής για μαθητές και υποψηφίους.


- Τα ρήματα σε -μι χωρίζονται κι αυτά σε δύο κατηγορίες, στα:
α) συμφωνόληκτα και β) φωνηεντόληκτα.

α) Συμφωνόληκτα σε -μι ονομάζονται τα ρήματα που, πριν από την κατάληξη (-μι), έχουν σύμφωνο. Βέβαια δεν υπολογίζουμε καθόλου τη συλλαβή -νυ- που είναι μία συλλαβή πρόσθετη και όχι του θέματος. Τα συμφωνόληκτα ρήματα σε -μι κλίνονται κατά το δείκνυμι που υπάρχει  στη γραμματική ως παράδειγμα και διαφέρουν από το λύω μόνο σε ενεστώτα και παρατατικό (ὄμνυμι, ὄλλυμι).

β) Φωνηεντόληκτα σε -μι είναι τα τέσσερα εκείνα ρήματα που δίνει η σχολική γραμματική του Οικονόμου κλιμένα υποδειγματικά (ἵστημι, τίθημι, ἵημι, δίδωμι) και διαφέρουν κατά την κλίση από το λύω μόνο σε ενεστώτα, παρατατικό και β΄ αόριστο.

Κατά το ἵστημι κλίνονται και το πίμπλημι, πίμπρημι, ὀνίνημι, άγαμαι, δύναμαι και ἐπίσταμαι με ορισμένες βέβαια από αυτό διαφορές στον τονισμό και στο σχηματισμό κάποιων τύπων (βλ. σχετικά «Γραμματική της αρχαίας ελληνικής» του Μιχ. Χ. Οικονόμου, σελ. 230, § 347).

Ρήματα σύνθετα με προθέσεις
1) Στην περίπτωση που η πρόθεση τελειώνει σε φωνήεν.
    Κανόνας:α)Αν το ρήμα αρχίζει από σύμφωνο δεν έχουμε καμιά αλλοίωση στην πρόθεση.
                   β)Αν το ρήμα αρχίζει από φωνήεν εκθλίβεται (φεύγει)το τελικό φωνήεν της πρόθεσης κατά + βάλλω   καταβάλλω κατά + έβαλλον   κατέβαλλον.

   Παρατήρηση 1): Όταν όμως μετά την έκθλιψη το τελευταίο σύμφωνο της πρόθεσης είναι ψιλό (κ, π, τ) και η επόμενη λέξη παίρνει δασεία τότε το τελευταίο σύμφωνο της πρόθεσης τρέπεται στο αντίστοιχο δασύ (χ, φ, θ).
                              Π.χ.- Κατὰ + ἵσταμαι   καθίσταμαι
                                     - Ἀπὸ + ἵσταμαι    ἀφίσταμαι
                                     - Κατὰ + ὁρῶ    καθορῶ.

   Παρατήρηση 2): Δεν εκθλίβεται ποτέ το -ο- της πρὸ και το -ι- της περὶ.
Μπορεί όμως να συμβεί κράση (όταν πρόκειται για σύνθεση με την πρόθεση πρὸ).
                              Π.χ.- Πρὸ + βάλλω   προβάλλω
                                     - Πρὸ + ἔβαλλον   προέβαλλον (προὔβαλλον)
- Πρὸ + ἔβην    προέβην και προὔβην                                    
αλλά:- Περὶ + βάλλω   περιβάλλω
                                                Περὶ + ἔβαλλον   περιέβαλλον
2) Στην πρόπτωση που η πρόθεση τελειώνει σε σύμφωνο.
    Κανόνας: Ανεξάρτητα αν το ρήμα αρχίζει από σύμφωνο ή από φωνήεν, δεν παρουσιάζεται καμία αλλοίωση στην πρόθεση.
Π.χ. - Προς + βάλλω   προσβάλλω
                                                 - Προς + ἔβαλλον  προσέβαλλον.
   Παρατήρηση 1): Προσοχή απαιτείται στην περίπτωση της πρόθεσης ἐκ ή ἐξ. Είναι ἐκ, όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από σύμφωνο ενώ ἐξ, όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν.
Π.χ. Ἐκ + βάλλω  ἐξέβαλλον.
   Παρατήρηση 2): Το -ν- των προθέσεων σὺν και ἐν έχει την τάση να  παθαίνει αλλαγές ανάλογα με το σύμφωνο που τις ακολουθεί.
                               Πριν από: π, β, φ   μ
                                                κ, γ, χ    γ
                                                τ, δ, θ   ν
                                                 λ, ρ    λ, ρ
                                                 μ, ν    μ, ν
                                                 σ, ζ     φεύγει
Γενική Σημείωση: Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα ρήματα που είναι σύνθετα  με προθέσεις πρώτα πρέπει να τα επεξεργαζόμαστε απλά και μετά να τα συνθέτουμε με την πρόθεση.

 TONIΣMOΣ ΣΥΝΘΕΤΩN ΡΗΜΑΤΩN
   Ο τονισμός των συνθέτων ρημάτων δεν αλλάζει. Εκτός από την προστακτική, της οποίας ο τόνος επηρεάζεται, όταν το ρήμα είναι σύνθετο. Σπάνια επηρεάζεται και ο τονισμός της οριστικής.
Π.χ. σὺν + οἶδα   σύνοιδα,
- σὺν + φημὶ   σύμφημι,
- σὺν +εἶμι   σύνειμι.

Σπανιότατα επηρεάζεται ο τονισμός των συνθέτων υποτακτικών και  ευκτικών. Π.χ. παρὰ + σχῶ   παράσχω, παρὰ + σχοῖμι   παράσχοιμι. Ποτέ όμως δεν επηρεάζεται ο τόνος των συνθέτων μετοχών και απαρεμφάτων.
Π.χ.- παρὰ + λαβεῖν ® παραλαβεῖν
      - παρὰ + λαβὼν ® παραλαβών.

Όλοι μαζί οι χρόνοι ενός ρήματος λέγονται αρχικοί χρόνοι του ρήματος. Ο ενεστώτας, ο μέλλοντας και ο παρακείμενος λέγονται αρκτικοί ή παροντικοί, ενώ ο παρατατικός, ο αόριστος και ο υπερσυντέλικος λέγονται ιστορικοί ή παρελθοντικοί ή παραγόμενοι επειδή 1) αναφέρονται στο παρελθόν και 2) ο καθένας τους παράγεται από τον προηγούμενο χρόνο, αφού βέβαια πάρει αύξηση και δικιά του κατάληξη. Χαρακτηριστικό δηλαδή των ιστορικών χρόνων είναι η αύξηση και χαρακτηριστικό της ίδιας της αύξησης είναι ότι αυτή υπάρχει μόνο στην οριστική έγκλιση, από τις άλλες εγκλίσεις απουσιάζει. Η αύξηση είναι δύο ειδών: η συλλαβική (ἐ - ) για όσα ρήματα αρχίζουν από σύμφωνο και η χρονική για όσα ρήματα αρχίζουν από φωνήεν ή δίφθογγο (μετασχηματισμός του αρχικού φωνήεντος ή δίφθογγου). Οι δύο τελευταίοι τώρα χρόνοι επιπλέον ονομάζονται συντελικοί (χρόνοι που δείχνουν ότι μια πράξη έχει συντελεστεί, γίνει). Χαρακτηριστικό των συντελικών χρόνων είναι ο αναδιπλασιασμός, ενώ χαρακτηριστικό του ίδιου του αναδιπλασιασμού σε αντίθεση με την αύξηση, είναι ότι αυτός παραμένει σ΄ όλες τις εγκλίσεις. Και ο αναδιπλασιασμός, όπως και η αύξηση, είναι δύο ειδών. α) Για όσα ρήματα αρχίζουν από σύμφωνο η επανάληψη του αρχικού συμφώνου +ε στην αρχή του ρήματος ενώ β) για όσα ρήματα αρχίζουν από φωνήεν ή δίφθογγο ο αναδιπλασιασμός είναι ίδιος με τη χρονική αύξηση. Αυτό στην πράξη σημαίνει ότι τα ρήματα που αρχίζουν από φωνήεν ή δίφθογγο σε παρατατικό, αόριστο, παρακείμενο και υπερσυντέλικο θα έχουν μπροστά την ίδια γραφή. Εκτός αν παίρνουν αττικό αναδιπλασιασμό.
   Αττικό αναδιπλασιασμό παίρνουν ορισμένα ρήματα που αρχίζουν από (ο), (ε) ή (α). Αττικός αναδιπλασιασμός λοιπόν, σημαίνει επανάληψη των δύο πρώτων γραμμάτων του ρήματος και συγχρόνως έκταση του τρίτου. Ο υπερσυντέλικος, ο οποίος είναι και ιστορικός, σ’ αυτή την περίπτωση θα εκδηλώνει επιπλέον και χρονική αύξηση αλλά αυτό κατά κανόνα δε συμβαίνει όταν το ρήμα αρχίζει από (α) ή (ε).
Π.χ. ὄμνυνι               ὄλλυμι           ὀρύττω          ἔρχομαι         ἀκούω
       ὀμώμοκα            ὀλώλεκα       ὀρώρυχα       ἐλήλυθα       ἀκήκοα
       ὠμωμόκειν        ὠλωλέκειν    ὠρωρύχειν    ἐληλύθειν     ἀκηκόειν.

Παρατήρηση 1): Τα ρήματα που αρχίζουν από (ῥ) αντί για αναδιπλασιασμό παίρνουν ό,τι και για συλλαβική με διπλασιασμό του (ρ) αύξηση.
Παρατήρηση 2): Τα ρήματα που αρχίζουν από δύο ή περισσότερα σύμφωνα από τα οποία το πρώτο δεν είναι άφωνο (π, β, φ, κ, γ, χ, τ, δ, θ) και το δεύτερο δεν είναι ένρινο ή υγρό (μ, ν, λ, ρ) για αναδιπλασιασμό παίρνουν και αυτά ό,τι και για συλλαβική αύξηση.
                             Π.χ.           κτείνω                       στρατεύω
ἔκτονα                       ἐκτόνειν       
ἐστράτευκα              ἐστρατεύκειν.


Τονισμός Σύνθετων Προστακτικών
   Είπαμε πιο πάνω ότι στις σύνθετες προστακτικές ο τόνος έχει πάντα την τάση να ανεβαίνει και το ανέβασμα αυτό ή όχι του τόνου, γίνεται βάσει των εξής κανόνων:
1) Στις σύνθετες προστακτικές ο τόνος έχει πάντα την τάση να ανεβαίνει.
2) Όταν λέμε ότι ο τόνος ανεβαίνει εννοούμε ότι πηγαίνει στη δεύτερη συλλαβή της πρόθεσης, εκτός αν αυτή έχει πάθει έκθλιψη οπότε πηγαίνει στην πρώτη. Π.χ. - κατὰ + λαβὲ  κατάλαβε
                             κατὰ + ἐλθὲ  κάτελθε.
Ποτέ όμως δεν αλλάζει θέση μέσα στο ίδιο το ρήμα.
3) Ο τόνος συγκεκριμένα ανεβαίνει, όταν το επιτρέπει η λήγουσα. Βάσει του κανόνα Όταν η λήγουσα είναι μακρά η προπαραλήγουσα δεν τονίζεται.
       Π.χ. – παρὰ + λύε   παράλυε
              - παρὰ + λύου   παραλύου
              - παρὰ + βῆθι   παράβηθι     
              - παρὰ + βήτω   παραβήτω
              - παρὰ + βῆτε  παράβητε
              - παρὰ + βάντων  παραβάντων.
4) Οι μονοσύλλαβες προστακτικές μέσης φωνής (σχοῦ, θοῦ, δοῦ, οὗ κλπ.), όταν συντεθούν με δισύλλαβη πρόθεση ανεβάζουν τον τόνο, ενώ, όταν συντεθούν, με μονοσύλλαβη ή δισύλλαβη που έπαθε έκθλιψη, τον διατηρούν.
      Π.χ. – παρὰ + σχοῦ  παράσχου
            - πρὸ + σχοῦ  προσχοῦ
            - ἀπὸ + οὗ  ἀ(π)οῦ

1 σχόλιο: