Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΜΥΡΟΦΥΛΛΟΥ-ΠΛΑΚΑΣ ΠΟΥ ΕΘΕΤΕ ΤΕΡΜΑ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΦΑΣΗ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Στα Tζουμέρκα, στην Πλάκα όπου βρίσκεται το ομώνυμο τοξωτό γεφύρι του 1866, έργο του μάστρο Μπέγκα, υπογράφηκε στις 29 Φεβρουαρίου 1944 το ιστορικό πρωτόκολλο Μυρόφυλλου-Πλάκας  που έθετε τέλος στην πρώτη φάση του εμφυλίου πολέμου και αποτέλεσε τη βάση για τις κατοπινές συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας. Τα γεγονότα εξελίχθηκαν ως εξής:

(Αναμνηστική φωτογραφία των συμμετεχόντων μετά την υπογραφή της συμφωνίας. Στο κέντρο: Σαράφης και Ζέρβας)

Τον Οκτώβριο του 1943 ξεκίνησε ο πρώτος γύρος του Ελληνικού εμφυλίου με την ολομέτωπη επίθεση του ΕΛΑΣ εναντίον του EΔΕΣ. Η διαταγή της επίθεσης προήλθε από τον ίδιο τον Γιώργo Σιάντο και είχε σαν αφορμή την σύλληψη στελεχών του ΕΑΜ από τον Ζέρβα στην περιοχή της Ηπείρου.

Ο εμφύλιος μεταξύ των δύο  αντιστασιακών οργανώσεων διήρκεσε για τέσσερις μήνες και είχε αμφίρροπη εξέλιξη. 

(Σαράφης-Βελουχιώτης)

Ξεκίνησε με την αρχική απρόσμενα εύκολη επιτυχία του ΕΛΑΣ να περάσει τον Άραχθο ποταμό, τοποθεσία που ευνοούσε τον αμυνόμενο, συνεχίστηκε με μάχες στην καρδιά της Ηπείρου, αλλά σύντομα οι τύχες του πολέμου άλλαξαν με την επέμβαση των Γερμανικών στρατευμάτων κατοχής που χτύπησαν και τις δύο αντιστασιακές οργανώσεις με μεγάλη αποφασιστικότητα. Ουσιαστικά η επίθεση του ΕΛΑΣ είχε αποτύχει ήδη από τις αρχές του 1944, καθώς ο ΕΔΕΣ δεν συνετρίβη, ενώ και ο ΕΛΑΣ αντιμετώπιζε προβλήματα συντονισμού και έλλειψης πυρομαχικών, αφού οι Βρετανοί είχαν σταματήσει τις ρίψεις πολεμικού υλικού.
Η εμφύλια διένεξη μεταξύ των οργανώσεων είχε ξεσηκώσει την κατακραυγή των Άγγλων, που εντάθηκε μετά την δολοφονία ενός Άγγλου συνδέσμου από στρατιώτες του ΕΛΑΣ σε σημείο ο Winston Churchil να αναφερθεί στο γεγονός στην Αγγλική βουλή των κοινοτήτων χαρακτηρίζοντας τον ΕΛΑΣ ως "ληστρική συμμορία". Ο ΕΛΑΣ αμφισβήτησε ότι ο Άγγλος σύνδεσμος δολοφονήθηκε εσκεμμένα αναφέροντας ότι αυτός ήταν μεθυσμένος, ενώ πυροβόλησε πρώτος εναντίον ανταρτών του ΕΛΑΣ. Σε κάθε περίπτωση το Διεθνές κλίμα είχε σταδιακά μεταστραφεί εναντίον του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, αλλαγή που είχε γίνει αντιληπτή από την ανώτατη ηγεσία του. 

Ήδη από τις 19 Δεκεμβρίου του 1943 η ηγεσία του ΕΛΑΣ επιζητώντας κάποιου είδους συμβιβασμό με τον Ζέρβα, ζήτησε από τη διασυμμαχική αποστολή που βρισκόταν στην περιοχή τους υπό τον Chris Woodhouse να αναλάβει μεσολαβητικό ρόλο.

(Chris Woodhouse)

 Στις 21 Δεκεμβρίου ο πρωθυπουργός Εμμανουήλ Τσουδερός έκανε έκκληση από το ραδιόφωνο του Καΐρου για άμεση ειρήνευση μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων. Ακολούθησε δεύτερο ραδιοφωνικό μήνυμα του Τσουδερού, αλλά και επίσημη δήλωση της Σοβιετικής κυβέρνησης από την Μόσχα με την οποία παρότρυνε τους εμπλεκόμενους να συμπτύξουν ενιαίο μέτωπο κατά του Άξονα.
Μέσα στον Ιανουάριο του 1944 ο Ζέρβας εκμεταλλευόμενος τις συζητήσεις για την ανακωχή εξαπέλυσε αιφνιδιαστική επίθεση εναντίον του ΕΛΑΣ προς ανάκτηση του χαμένου εδάφους με σχετική επιτυχία. 

(Ο Ζέρβας μιλά σε αντάρτες του ΕΔΕΣ στο χωριό Πλάκα)

Ο ΕΛΑΣ αντεπιτέθηκε στα τέλη Ιανουαρίου με σφοδρότητα ανατρέποντας εκ νέου τις δυνάμεις του Ζέρβα και ουσιαστικά υπαγορεύοντας από θέση ισχύος τους όρους της ανακωχής. Οι όροι αυτοί προέβλεπαν ότι οι δύο οργανώσεις θα διατηρούσαν τα εδάφη που είχαν υπό την κατοχή τους ως εκείνη τη στιγμή, ο Ζέρβας όφειλε να αποκηρύξει δημοσίως όλα τα μέλη του ΕΔΕΣ Αθηνών που είχαν συνεργαστεί με τους Γερμανούς, ενώ οι διαπραγματεύσεις θα αφορούσαν την ενοποίηση - συγχώνευση  των δύο οργανώσεων υπό κοινή ηγεσία. Είναι φανερό πως οι όροι ήταν δυσμενείς για τον Ζέρβα καθώς το πλαίσιο των συζητήσεων φάνταζε ασφυκτικό, αλλά αναγκάστηκε να τους αποδεχθεί καθώς και στρατιωτικά βρισκόταν σε δύσκολη θέση, ενώ και οι Άγγλοι τον πίεζαν να συμβιβαστεί. Η ανακωχή υπογράφτηκε στις 4 Φεβρουαρίου 1944 και αποτέλεσε την εκκίνηση των διαπραγματεύσεων μεταξύ των δύο οργανώσεων αρχικώς στο χωριό Μυρόφυλλο Τρικάλων και εν συνεχεία στο χωριό Πλάκα του Αράχθου, όπου υπογράφτηκε και η τελική συμφωνία.
Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν από την πλευρά του ΕΔΕΣ o Πέτρος Νικολόπουλος, και ο Κομνηνός Πυρομάγλου (στην Πλάκα θα παραβρεθεί και ο ίδιος ο Ζέρβας), από το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ συμμετείχαν οι Στέφανος Σαράφης και οι πολιτικοί σύμβουλοι Πέτρος Ρούσος (Νικόλας) και Κ. Δεσποτόπουλος, ενώ από την πλευρά της ΕΚΚΑ  ο Δημήτριος Ψαρρός και ο Γεώργιος Καρτάλης που είχε και την προεδρία των διασκέψεων. Από την πλευρά των συμμάχων συμμετείχε ο Chris Woodhouse, ο οποίος είχε και την ευθύνη πολλών λεπτών χειρισμών κατά την διάρκεια των διαπραγματεύσεων. Η διάσκεψη ξεκίνησε στις 15 Φεβρουαρίου και από τις πρώτες της στιγμές φάνηκαν οι διαφορετικές επιδιώξεις όσων συμμετείχαν. Η πρόθεση του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ ήταν να απορροφήσει τις άλλες δύο οργανώσεις και να συμμετάσχει με αυξημένη πολιτική ισχύ σε μια κυβέρνηση εθνικής ενότητας, του ΕΔΕΣ να διατηρήσει την δύναμη του και τα εδάφη που κατείχε επιβιώνοντας έναντι ενός πανίσχυρου αντιπάλου, των Άγγλων να ενοποιήσουν τις δύο οργανώσεις και να τις θέσουν υπό τον απόλυτο έλεγχο τους και αν όχι αυτό τουλάχιστο να αποφύγουν την περαιτέρω ενίσχυση του ΕΑΜ. Οι αντιπρόσωποι της ΕΚΚΑ από την άλλη βρίσκονταν στην δυσχερέστερη θέση από όλους όσους έλαβαν μέρος στις διαπραγματεύσεις. Στρατιωτικά ήταν η πιό ασθενής οργάνωση ενώ ήταν περικυκλωμένη από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ που είχαν συντριπτική υπεροχή πυρός. Έτσι, αρχικώς η αντιπροσωπεία της ΕΚΚΑ είχε αποφασίσει να τηρήσει κοινή στάση με το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ ώστε να διασφαλίσει την επιβίωση της. Η στάση αυτή μεταβλήθηκε κατά την διάρκεια των διαπραγματεύσεων χάρις την επέμβαση του Woodhouse, και προσέγγισε τις θέσεις του ΕΔΕΣ απομονώνοντάς το ΕΑΜ. Η διαπραγμάτευση έγινε σε 14 συνεδριάσεις οι οποίες στην εξέλιξη τους ανέδειξαν το πλήρες αδιέξοδο.
Στις πρώτες συνεδριάσεις υπήρχε ένταση μεταξύ των αντιπροσώπων σε μια σειρά από ζητήματα όπως  για το ποιος επιτέθηκε πρώτος και ξεκίνησε ο εμφύλιος, αν ο ΕΔΕΣ έχει αποκηρύξει σε ικανοποιητικό βαθμό μέλη του στην Αθήνα που ήρθαν σε επαφή με την κατοχική κυβέρνηση, πως θα πραγματοποιούταν η ενοποίηση των ανταρτικών σχηματισμών, ποιος θα ήταν ο αρχηγός του νέου ενιαίου σχηματισμού κτλ. Γρήγορα πάντως η αντιπροσωπεία του ΕΔΕΣ δήλωσε πως δεν μπορούσε να αναλάβει καμία πρωτοβουλία χωρίς την έγκριση του αρχηγού της, του Ν. Ζέρβα. Και επειδή εκείνος δεν δεχόταν να προσέλθει μέσα στα εδάφη του ΕΑΜ επειδή φοβόταν πιθανή αιχμαλωσία του, αποφασίστηκε η διάσκεψη να μεταφερθεί στο χωριό Πλάκα στον Άραχθο ποταμό, περιοχή κοντινή στα εδάφη που ήλεγχε ο ΕΔΕΣ όπου ο αρχηγός του ήταν διατεθειμένος να εμφανιστεί. Για να γίνει αντιληπτό το κλίμα καχυποψίας, υπήρξε έντονη λεκτική αντιπαράθεση μεταξύ των αντιπροσώπων ακόμη και για την επιλογή του χωριού που θα συνεχίζονταν οι διαπραγματεύσεις.

(Σαράφης - Καρτάλης - Ζέρβας στο χωριό Πλάκα)

Είναι χαρακτηριστικό πως ο Ζέρβας κατέφθασε στην Πλάκα για την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων με τη συνοδεία 100 βαρέως οπλισμένων ανταρτών. Στην συνέχεια των διαπραγματεύσεων, ουσιαστικά οι περισσότερες προτάσεις προέρχονταν από την πλευρά του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και αφορούσαν μια πιθανή πολιτική συμφωνία που θα οδηγούσε σε κυβέρνηση εθνικής ενότητας, ενοποίηση των αντιστασιακών οργανώσεων υπό έναν αρχηγό (προτάθηκαν από το ΕΛΑΣ ο Ευριπίδης Μπακιρτζής, ο Σαράφης, ο Μάντακας και ο Αλέξανδρος Οθωναίος) κτλ. Και οι τέσσερις αξιωματικοί (όπως και οι Ζέρβας, Ψαρρός) είχαν πρωταγωνιστήσει στα μεσοπολεμικά στρατιωτικά κινήματα συντασσόμενοι με τους Βενιζελικούς. Ειδικά  για τον στρατηγό Οθωναίο οφείλουμε να αναφέρουμε πως είχε προσχωρήσει πολιτικά στο ΕΑΜ και συμπορεύτηκε με την αριστερά τουλάχιστον μέχρι το 1945, σύμφωνα με μαρτυρίες στελεχών του ΚΚΕ.

Σε όλα αυτές τις προτάσεις ο ΕΔΕΣ τήρησε μια αυστηρή αταλάντευτη απορριπτική στάση χωρίς να αφήνει το παραμικρό έδαφος για συζήτηση, ενώ ως πιθανούς αρχηγούς πρότεινε τους Ψαρρό και τον Ζέρβα που φυσικά απέρριψε ο ΕΛΑΣ. Επίσης οι αντιπρόσωποι του ΕΛΑΣ απαίτησαν να έχουν την απόλυτη πλειοψηφία στο νέο κοινό στρατηγείο που θα προέκυπτε, κάτι που αρνήθηκε επίμονα ο Ζέρβας. Ουσιαστικά η συζήτηση για την ενοποίηση των τριών οργανώσεων δεν είχε καμία πιθανότητα να καταλήξει σε αποτέλεσμα λόγω του αγεφύρωτου χάσματος μεταξύ των συμμετεχόντων, κάτι που καταλαβαίνει εύκολα κανείς διαβάζοντας τα πρακτικά των συνεδριάσεων. Οι τελικές δύο συνεδριάσεις στις 28 και 29 Φεβρουαρίου ήταν και οι πλέον κρίσιμες. Στην προτελευταία συνεδρίαση ο Ζέρβας ζητούσε επίμονα να εξαιρεθεί η Ήπειρος από την νέα κοινή διοίκηση ώστε να εξασφαλιστεί ο ΕΔΕΣ. Οι τόνοι ανέβηκαν περαιτέρω όταν ο Πυρομάγλου κατηγόρησε τον ΕΛΑΣ ότι ξεκίνησε τον εμφύλιο αρκετά νωρίτερα από τον Οκτώβριο του 1943 σε όλη την Ελληνική ύπαιθρο εναντίον όλων των υπολοίπων αντιστασιακών οργανώσεων. Οι δύο πλευρές ενέμεναν στις απόψεις τους με αποτέλεσμα να υπάρχει έξαψη των πνευμάτων και να απειλείται μέχρι και ένοπλη σύρραξη. Στην δύσκολη εκείνη στιγμή παρενέβη παρασκηνιακά ο Chris Woodhouse στην πλευρά του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και τελικώς το απόγευμα της 29ης Φεβρουαρίου υπογράφτηκε το πρωτόκολλο της συμφωνίας Μυροφύλλου - Πλάκας. Η συμφωνία αυτή συνοπτικά προέβλεπε τα εξής:

α) κατάπαυση εχθροπραξιών ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ

β) διατήρηση των εδαφών που κατείχαν κατά την ημέρα της συμφωνίας

γ) κοινή τους δράση εναντίον του κατακτητή

δ) μικτή επιτροπή που θα επέβλεπε την εφαρμογή της συμφωνίας

ε) απελευθέρωση κρατουμένων και ομήρων

στ) ανεφοδιασμό για όλες τις αντιστασιακές οργανώσεις 

ζ) καταδίκη των ταγμάτων ασφαλείας και της κατοχικής κυβέρνησης Ράλλη

Στην συμφωνία υπήρχε και ένας μυστικός όρος ο οποίος προέβλεπε ότι όλες οι αντιστασιακές οργανώσεις όφειλαν να συνδράμουν στο περίφημο συμμαχικό σχέδιο "κιβωτός του Νώε", που αφορούσε όλες εκείνες τις στρατιωτικές ενέργειες που θα επέτρεπαν στην εξόριστη Ελληνική κυβέρνηση να επιστρέψει αναίμακτα στην Αθήνα μετά την -διαφαινόμενη εκείνη την εποχή- αποχώρηση των Γερμανών. Αναμφίβολα ο αρχιτέκτων της συμφωνίας ήταν ο Chris Woodhouse, αρχηγός της Συμμαχικής αποστολής στην Ελλάδα που χειρίστηκε με έξυπνο τρόπο τους φόβους και της ανασφάλειες όσων συμμετείχαν στην διάσκεψη, καθοδηγώντας τους αντιπροσώπους του ΕΔΕΣ 

και της ΕΚΚΑ σε κοινό μέτωπο κατά του ΕΑΜ. Επίσης πολύ σημαντική ήταν η παρουσία του Καρτάλη που κατάφερε με ευστροφία και κατάλληλους χειρισμούς να μην αναλωθεί η συνδιάσκεψη με άσκοπες συζητήσεις για το παρελθόν, αλλά να επικεντρωθεί στα ζητήματα που θα έχτιζαν μια πιθανή συμφωνία. Επίσης η μη συμμετοχή του Άρη Βελουχιώτη στην συνδιάσκεψη πρέπει να θεωρηθεί μάλλον ως χειρονομία του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ για να βρεθεί συμβιβαστική λύση.

Αποτίμηση της συμφωνίας

Η συμφωνία Μυροφύλλου - Πλάκας μπορεί φαινομενικά να μοιάζει ασήμαντη μπροστά στα όσα ακολούθησαν με την βίαιη διάλυση της ΕΚΚΑ, την δολοφονία του Ψαρρού και την ίδρυση της ΠΕΕΑ, όμως κατά την γνώμη μας αυτό δεν ισχύει. Αντιθέτως υπήρξε σημαντική γιατί ουσιαστικά διέσωσε τον ΕΔΕΣ από μια πλήρη εξόντωση του από τον ισχυρότερο ΕΛΑΣ, παγίδευσε τον ΕΛΑΣ εξαναγκάζοντας τον σε συμμετοχή στην "κιβωτό του Νώε", ενώ αποτέλεσε μια γέφυρα για την συνδιάσκεψη του Λιβάνου που ακολούθησε.  Η συμφωνία ευνοούσε τον ΕΔΕΣ καθώς δεν συγχώνευε τις αντιστασιακές οργανώσεις υπό κοινή ηγεσία όπως επιθυμούσε η ηγεσία του ΕΛΑΣ για να απορροφήσει τις άλλες δύο οργανώσεις. Σύμφωνα με τον Chris Woodhouse η συμφωνία Μυροφύλλου - Πλάκας  αποτελεί τον πρώτο κρίκο στην αλυσίδα των πολύ σημαντικών συμφωνιών του Λιβάνου και της Καζέρτας που οδήγησαν το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ στον τελικό συμβιβασμό. Σύμφωνα με τον Ευάγγελο Αβέρωφ η συμφωνία αυτή αποτέλεσε την βάση όλων των συμφωνιών που ακολούθησαν και που επέτρεψαν στην εξόριστη κυβέρνηση να επιστρέψει αναίμακτα στην Ελλάδα.
Ο Πυρομάγλου θεωρεί την συμφωνία εθνικής σημασίας καθώς έδωσε την ευκαιρία στις δύο μεγάλες αντιστασιακές οργανώσεις να αφοσιωθούν στον αγώνα κατά των Γερμανών με σημαντικά θετικά αποτελέσματα για την συμμαχική προσπάθεια, ενώ έστω υπό αντίξοες συνθήκες η Ελληνική Εθνική αντίσταση παρουσιάστηκε ενωμένη ενώπιον της Ελληνικής και διεθνούς κοινής γνώμης. Κατά την γνώμη μας, η προσέγγιση του Πυρομάγλου δεν είναι ρεαλιστική, αλλά υπαγορεύτηκε από την πολιτική συγκυρία που έγραψε τις αναμνήσεις του και από την προσπάθεια του να αναδείξει την ενωμένη Εθνική αντίσταση ως εναλλακτική πρόταση στην κομματική φαυλοκρατία που-κατά την γνώμη του-επικράτησε στα μεταπολεμικά χρόνια. Τονίζοντας την σημασία της συμφωνίας προφανώς αναβιβάζει πολιτικά και τον εαυτό του, καθώς υπήρξε από τους αρχιτέκτονες της. Από την πλευρά της αριστεράς, ο Βλαντάς στις αναμνήσεις του θεωρεί την συμφωνία ως τον "προθάλαμο της ήττας του επαναστατικού κινήματος της Εθνικής αντίστασης". Την συμφωνία αποδοκίμασε και ο Άρης Βελουχιώτης θεωρώντας την ως προοίμιο της Αγγλικής επικράτησης στην Ελλάδα, συμμορφώθηκε όμως με το γράμμα της χωρίς αντιρρήσεις προς την ηγεσία του ΚΚΕ που φάνηκε να επιδιώκει έναν συμβιβασμό.

ΠΗΓΗ:http://www.istorikathemata.com/2013/03/Peace-negotiations-between-Greek-resistance-organisations-in-Myrofilo-Plaka-February-1944.html