ΟΙ ΠΟΤΑΜΟΙ-ΘΕΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Οι ποταμοί, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ήταν θεοί, γιοι του Ωκεανού και της Τηθύος. Αποτελούν προσφιλές θέμα των λαϊκών μας παραδόσεων. Θρύλοι θέλουν αλλόκοτα πλάσματα να ζουν στα νερά των ποταμών.Μια μικρή γεύση από ιστορία, μυθολογία, λαογραφία και γεωγραφία των ελληνικών ποταμών θα πάρουμε στη σημερινή ανάρτηση.

Άραχθος

Στην αρχαιότητα ονομαζόταν Ίναχος και ήταν πλωτός μέχρι την πόλη Αμβρακία. Με όνομα που προέρχεται από το ρήμα «αράττω» το οποίο σημαίνει «χτυπώ με δύναμη», «συντρίβω», ο Άραχθος ανήκει στο Εθνικό Πάρκο Τζουμέρκων, Περιστερίου και χαράδρας Αράχθου. Το νευρώδες ταξίδι του προς τον Αμβρακικό αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της μεγάλης ηπειρώτικης μυθολογίας.Διασχίζει δύο ονομαστά γεφύρια: Της Πλάκας και βέβαια το ξακουστό σε όλους γεφύρι της Άρτας. Στον ορμητικό αυτό ποταμό συνέβησαν πολλά ατυχήματα και αποτέλεσε θέμα πολλών θρύλων και παραδόσεων, με  πιο χαρακτηριστική την παραλογή για τη θυσία της γυναίκας του πρωτομάστορα, που εντοιχίστηκε ζωντανή στη βάση των θεμελίων του γεφυριού προκειμένου να στεριώσει το περίφημο γεφύρι της Άρτας. Ο Άραχθος διασχίζει την πεδιάδα της Άρτας και εκβάλλει τα νερά του με μεγάλο Δέλτα στον εξαιρετικό υγροβιότοπο του Αμβρακικού κόλπου. Τροφοδοτεί με τα πλούσια νερά του και το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο Πουρναρίου. Στο υδροηλεκτρικό φράγμα Πουρναρίου έχει δημιουργηθεί τεχνητή λίμνη που αποτελεί ένα σύμπλεγμα φυσικής ομορφιάς και αρμονίας. Η λίμνη αυτή θεωρείται αξιόλογος υγροβιότοπος.

Αχέροντας

Ποταμός της Ηπείρου, που λόγω της παράδοσης και της περιβαλλοντικής του αξίας προσελκύει πλήθος επισκεπτών, από τις πηγές του έως τις εκβολές του.Ο Αχέροντας ήταν γνωστός και ως Μαυροπόταμος, Φαναριώτικος ή Καμαριώτικο ποτάμι.
Στην αρχαιότητα πίστευαν ότι ήταν ο ποταμός, τον διάπλου του οποίου έκανε ο"ψυχοπομπός" Ερμής, παραδίδοντας τις ψυχές των νεκρών στο Χάροντα, για να καταλήξουν στο βασίλειο του Άδη. Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, τα νερά του ποταμού ήταν πικρά, καθώς ένα στοιχειό που ζούσε στις πηγές του δηλητηρίαζε τα νερά. Ο Άγιος Δονάτος, πολιούχος της Μητρόπολης Παραμυθιάς Θεσπρωτίας, σκότωσε το στοιχειό και τα νερά του Αχέροντα έγιναν γλυκά. Ένα ενδιαφέρον στοιχείο από την ελληνική μυθολογία, που μαρτυρά τη συνέχεια αυτής στη σύγχρονη λαϊκή παράδοση, είναι το εξής: κατά την Τινανομαχία οι Τιτάνες έπιναν νερό από τον Αχέροντα για να ξεδιψάσουν, γεγονός που προκάλεσε την οργή του Δία, ο οποίος μαύρισε και πίκρανε τα νερά του.

Αχελώος

Ο δεύτερος σε μήκος ποταμός της Ελλάδας. Πηγάζει από την Πίνδο και εκβάλλει στο Ιόνιο πέλαγος, έχοντας σχηματίσει με τις προσχώσεις του τα νησιά Εχινάδες. Η λαϊκότερη ονομασία του ποταμού είναι "Ασπροπόταμος" ή "Άσπρος". Η ονομασία αυτή μάλλον συνδέεται με την αφρισμένη εικόνα του ποταμού, κατά τους ανοιξιάτικους μήνες, όταν λιώνουν τα χιόνια ή με τα λευκά χαλίκια στις όχθες του και την άσπρη λάσπη που κατεβάζει το ρεύμα του. Ο Όμηρος τοποθετεί τον Αχελώο πριν τον Ωκεανό. Οι θάλασσες, οι πηγές και τα νερά που πηγάζουν από τη γη προέρχονται από αυτόν. Στην Ιλιάδα θεωρούσε ανώτερο του Αχελώου μόνο τον Δία. Αντίθετα ο Ησίοδος τον συγκαταλέγει στα παιδιά της Τηθύος και του Ωκεανού. Κόρες του Αχελώου ήταν οι Σειρήνες, οι Νύμφες και πολλές άλλες πηγές (Κασταλία, Καλλιρρόη κ.ά.)
Ο Αχελώος είχε αρκετές μορφές. Συνήθως απεικονίζεται από τη μέση και κάτω σαν ψάρι, γενειοφόρος με κέρατα στο κεφάλι του. Άλλες μορφές του ποτάμιου θεού ήταν σαν φίδι, σαν ταύρος και σαν ανθρωπόμορφο ον με κεφάλι ταύρου, που από τα γένια του έτρεχαν πολλά νερά. Στις περισσότερες μορφές του ήταν ένα άσχημο τέρας. Γνωστός είναι ο μύθος, σύμφωνα με τον οποίο ο Ηρακλής πάλεψε με τον Αχελώο για χάρη της Δηιάνειρας. Μετά από μεγάλη γιγαντομαχία ο Ηρακλής νίκησε τον Αχελώο, αφού του έσπασε το ένα κέρατο και τον έριξε στο χώμα. Από το αίμα που έπεφτε γεννήθηκαν οι Σειρήνες. Ο Αχελώος για να πάρει πίσω το κέρατο έδωσε σαν αντάλλαγμα στον Ηρακλή το κέρας της Αμάλθειας, που ήταν πηγή αφθονίας και γονιμότητας.

Υπάρχει κι ένας μύθος για τις Εχινάδες. Σύμφωνα με αυτόν,  οι Εχινάδες ήταν κάποτε Νύμφες, που δυστυχώς ξέχασαν να τιμήσουν το θεό Αχελώο. Τότε αυτός θύμωσε και τις μεταμόρφωσε σε νησιά. 

Αλιάκμονας

Ποταμός της δυτικής Μακεδονίας, ο μεγαλύτερος σε μήκος ποταμός της Ελλάδας, που πηγάζει σε ελληνικό έδαφος. Το όνομά του είναι σύνθετη λέξη και προέρχεται από τη λέξη"άλς" (άλας, θάλασσα) και "άκμων" (αμόνι).

Γιος του Ωκεανού και της Τηθύος, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή ήταν γιος του Παλαιστίνου (βασιλιά της Θράκης) και της Πιερίδας (κόρης του Πίερρου, βασιλιά της Πιερίας ) και εγγονός του Ποσειδώνα.
Μια αρχαία παράδοση λέει ότι, όσα πρόβατα έπιναν νερό από τον Αλιάκμονα άλλαζαν χρώμα και γίνονταν λευκά. Η παράδοση αυτή επιβεβαιώνεται από μια καταγραφή του Λατίνου συγγραφέα Πλίνιου (23-79 μ.Χ.), που μεταφρασμένη από τα λατινικά λέει: "Ωσαύτως εν Μακεδονία, όσοι θέλουσι να έχωσι πρόβατα λευκά άγουσιν εις τον Αλιάκμονα, όσοι δε μέλαναεις τον Αξιόν. 

Αλφειός

 

Ο σημαντικότερος ποταμός της Πελοποννήσου. Το όνομά του ετυμολογείται από το αρχαίο ρήμα "αλφάνω", που σημαίνει πλουτοδοτώ, προσφέρω πλούτο, εξ ου και η λέξη "τιμαλφή". Λατρευόταν κυρίως στην Ηλεία, Μεσσηνία και Αρκαδία. Κάποτε σκότωσε τον αδελφό του Κέρκαφο και τον καταδίωκαν οι Ερινύες. Φτάνοντας στον ποταμό Νίκτυμο, έπεσε μέσα κι από τότε πήρε το όνομά του. Σύμφωνα με τον Παυσανία, ο Αλφειός ήταν κυνηγός που αγάπησε την Αρεθούσα-νύμφη των πηγών και των δασών, αλλά εκείνη δεν τον ήθελε. Για να τον αποφύγει πήγε στην Ορτυγία, νησί κοντά στις Συρακούσες και μεταμορφώθηκε από την Άρτεμη σε πηγή πλούσια σε γάργαρο νερό.
Ο Αλφειός από τον μεγάλο του έρωτα μεταμορφώθηκε σε ισχυρό υποθαλάσσιο ποταμό, την ορμητικότητα του οποίου δεν μπόρεσε να εμποδίσει ούτε ο Αδρίας (Αδριατικό Πέλαγος) και μέσω των νερών της θάλασσας έφτασε στην Ορτυγία, κοντά στην αγαπημένη του. Ο Όμηρος τον αποκαλεί "ΙΕΡΟΝ ΡΟΟΝ ΑΛΦΕΙΟΙΟ".

Πηνειός

 

Πηνειός ή Σαλαβριάς, ποταμός της Θεσσαλίας. Οι πηγές του βρίσκονται στην Πίνδο. Ο Πηνειός, θεός του ομώνυμου ποταμού, κατοίκησε στην Θεσσαλία. Από την Κρέουσα (πηγή), κόρη του Ουρανού και της Γης, απόκτησε ένα γιο τον Υψέα (παραπόταμος) και μια κόρη την Στίλβη.
Σύμφωνα με άλλο μύθο, ήταν πατέρας της νύμφης Δάφνης, η οποία, όταν την κυνήγησε ο θεός Απόλλωνας και την έφτασε, μεταμορφώθηκε στο ομώνυμο φυτό.

Από τον Όμηρο χαρακτηρίζεται "αργυροδίνης".

Ενιπέας

Ο Ενιπέας είναι ποταμός της Πιερίας και διατρέχει το Λιτόχωρο. Το φαράγγι του έχει αναδειχθεί και αξιοποιηθεί και δέχεται πολλούς επισκέπτες κάθε χρόνο. Στη θέση Πριόνια σχηματίζει καταρράκτες, ενώ οι κολυμπήθρες κατά μήκος του ποταμού είναι φυσικές πισίνες. Στην ελληνική μυθολογία, ο Ενιπεύς ήταν ο ωραιότερος απ' όλους τους ποτάμιους θεούς. Κατά τον Όμηρο, τον ερωτεύθηκε η Τυρώ, κόρη του Θεσσαλού Σαλμωνέως. Ο θεός Ποσειδώνας είδε την Τυρώ και την ερωτεύθηκε. Επειδή όμως καταλάβαινε ότι η Τυρώ δεν θα δεχόταν τον έρωτά του, πήρε τη μορφή του Ενιπέως. Η Τυρώ ξεγελάστηκε και δέχτηκε τον Ποσειδώνα. Ο θεός αποκάλυψε αργότερα την ταυτότητά του στην Τυρώ και της προείπε την γέννηση των δίδυμων παιδιών της, του Πελία και του Νηλέα.

Σύμφωνα με άλλο μύθο, στο φαράγγι του Ενιπέα κατασπαράχθηκε από τις Μαινάδες ο Ορφέας, ενώ στα νερά του λουζόταν η πανέμορφη Λητώ, μητέρα της θεάς Αρτέμιδος και του θεού Απόλλωνα.

Εύηνος

 

Ποταμός του νομού Αιτωλοακαρνανίας. Ονομάζεται και Φίδαρης και αποτελεί ένα από τα "θρυλικά" ποτάμια της Αιτωλοακαρνανίας. Έχει μήκος 80 χλμ. και δέχεται νερά από πλήθος παραποτάμων. Στον Εύηνο σώζονται παλιά πέτρινα γεφύρια, όπως της Αρτοτίβας, της Δορβιτσάς κ.ά Στην μυθολογία ο Εύηνος ήταν ποτάμιος θεός, γιος του θεού Άρη και της Δημονίκης. Αρχικά ήταν βασιλιάς της Αιτωλίας. Κόρη του ήταν η Μάρπησσα, που ο Όμηρος την περιγράφει ως"καλλίσφυρο" (λιγναστράγαλη). Όταν η κόρη του μεγάλωσε, πολλοί την ζητούσαν σε γάμο. Ο Εύηνος τους έβαζε μια σκληρή δοκιμασία. Για να παντρευτεί κάποιος την Μάρπησσα έπρεπε να νικήσει τον βασιλιά σε αρματοδρομία. Όσοι έχαναν, αποκεφαλίζονταν και τα κεφάλια τους τοποθετούνταν ως στολίδι στο ναό του Ποσειδώνα. Ο Ίδας, δασκαλεμένος από τον Ποσειδώνα, απήγαγε την Μάρπησσα με ένα  άρμα με φτεροπόδαρα άλογα. Ο Εύηνος τον κυνήγησε αλλά δεν κατάφερε να τον πιάσει. Απελπισμένος και οργισμένος, έσφαξε τα άλογατου κι έπεσε στα νερά του ποταμού, που από τότε ονομάστηκε Εύηνος.