Οι
αποικίες στην αρχαιότητα ήταν πόλεις-κράτη που ιδρύονταν από
μια μητρόπολη. Ο όρος
“μητρόπολις” προέρχεται από την αρχαία Ελλάδα στην οποία και λάμβανε την
σύγχρονη έννοια του Κράτους, του μητρικού κράτους.
Στην αρχαία Ελλάδα, αποικίες ιδρύονταν μερικές φορές από πολιτικούς που είχαν χάσει την πολιτική μάχη και έπρεπε να εγκαταλείψουν την πόλη τους, δηλαδή ακούσια. Πολλές φορές όμως οι αποικίες ήταν αποτέλεσμα του υπερπληθυσμού, αφού ανακούφιζαν τον υπόλοιπο πληθυσμό και αυτές ήταν οι εκούσιες αποικίες. Κατά κύριο λόγο οι τελευταίες δημιουργούνταν προκειμένου να εξασφαλίσουν οι “μητροπόλεις κράτη” φυσικούς πόρους και καλές σχέσεις με ξένα κράτη. Έτσι καλές σχέσεις διατηρούνταν μόνο μεταξύ μητροπόλεων και εκούσιων αποικιών. Υπήρξαν όμως και περιπτώσεις δημιουργίας αποικιών λόγω φυγής μετά από εισβολή εχθρού κατακτητή. Σ αυτές τις περιπτώσεις οι νέες εγκαταστάσεις δεν αποτελούσαν αποικίες ούτε οι κάτοικοι αυτών διατηρούσαν στη συνέχεια καλές σχέσεις με τους κατακτητές που τους εκδίωξαν. Ομοίως δεν θεωρούνταν αποικίες εκείνες που δημιουργούνταν από μετοικεσία λόγω εμφυλίου πολέμου ή διενέξεων. Οι ιστορικοί διακρίνουν δύο ιστορικές περιόδους ελληνικού αποικισμού, των οποίων όμως είχαν προηγηθεί δύο μυθικοί αποικισμοί μετά το Κατακλυσμό του Δευκαλίωνα. Η μία ήταν αμέσως μετά τον Τρωικό Πόλεμο που ανάγεται στη περίοδο μεταξύ του 12ου και 10ου αιώνα π.Χ. Τέτοιες αποικίες ίδρυσαν οι Ίωνες την Έφεσο τη Μίλητο τη Φώκαια κ.ά., οι Αχαιοί τη Λέσβο, την Κύμη, τη Σμύρνη και οι Δωριείς τη Μήλο, τη Θήρα, την Κρήτη, τη Ρόδο κ.ά.(Α΄Ελληνικός αποικισμός).
Η δεύτερη μεταξύ του 8ου και 7ου αιώνα π.Χ. περιλαμβάνει δύο φάσεις: Στην πρώτη φάση έχουμε κυρίως μετακινήσεις από την Εύβοια και την ηπειρωτική Ελλάδα προς την Ιταλία και τη Σικελία, όπου ιδρύονται πολύ σημαντικές αποικίες, όπως η Κατάνη, οι Λεοντίνοι, η Ζάγκλη, τα Υβλαία Μέγαρα, οι Συρακούσες, η Σύβαρις, ο Κρότων, ο Τάρας, κ.ά.. Στη δεύτερη φάση (από τις αρχές του 7ου μέχρι τα τέλη του 6ου αι. π.Χ.), λαμβάνουν μέρος περισσότερες ελληνικές πόλεις ενώ αποικίζονται και νέες περιοχές. Τώρα πλέον Έλληνες και από τις δύο ακτές του Αιγαίου και τα νησιά ιδρύουν αποικίες όχι μόνο στη Δύση (μέχρι τη Γαλατία και την Ισπανία), αλλά και στη Θράκη, την Προποντίδα, τον Εύξεινο Πόντο, ακόμη και τα παράλια της Αφρικής.(Β΄ελληνικός αποικισμός)
Πάντως, η μεγαλύτερη συγκέντρωση αποικιών παρατηρείται στη Σικελία και την Κάτω Ιταλία. Για το λόγο αυτόν, το ελληνικό τμήμα της ιταλικής χερσονήσου αποκαλείται ήδη από την αρχαιότητα «Μεγάλη Ελλάς». Η μητρόπολη αναλάμβανε την οργάνωση της αποικιακής αποστολής. Ιδιαίτερη σημασία για την έκβαση της προσπάθειας δημιουργίας μιας αποικίας είχε η επιτυχημένη επιλογή του τόπου εγκατάστασης. Η νέα πατρίδα θα έπρεπε να διαθέτει εύφορη γη για να μπορεί να συντηρήσει τους αποίκους αλλά και να βρίσκεται κοντά στη θάλασσα για να είναι εύκολη η επικοινωνία τόσο με τη μητρόπολη όσο και με τον υπόλοιπο κόσμο. Έτσι εξηγείται και το γεγονός ότι οι περισσότερες αποικίες δημιουργήθηκαν σε εύφορες περιοχές κοντά στη θάλασσα. Η διαδικασία προετοιμασίας και αναχώρησης μιας αποικιακής αποστολής είχε χαρακτήρα τελετουργίας. Η μητρόπολη επέλεγε τον επικεφαλής της αποικιακής αποστολής που ονομαζόταν οικιστής και ανήκε, συνήθως, σε κάποιο από τα αριστοκρατικά γένη της μητρόπολης. Επίσης, η μητρόπολη καθόριζε τη σύνθεση της αποστολής. Φαίνεται ότι σε κάποιες περιπτώσεις οι αρχές της μητρόπολης εξανάγκαζαν, συνήθως για πολιτικούς λόγους, ορισμένους πολίτες να συμμετάσχουν σε μια αποικιακή αποστολή ανεξάρτητα από τη θέλησή τους. Τέλος, η μητρόπολη προμήθευε και τα απαραίτητα μεταφορικά μέσα, δηλαδή τα πλοία που ήταν απαραίτητα για το ταξίδι προς το νέο τόπο εγκατάστασης. Οι αρχαίοι Έλληνες πάντοτε συμβουλεύονταν κάποιο μαντείο πριν επιχειρήσουν την ίδρυση μιας αποικίας. Τα μαντεία, έχοντας πληροφορίες από προηγούμενες αποικιακές αποστολές και από ναυτικούς, έκαναν, συνήθως, σωστές υποδείξεις. Συνήθως ο τόπος στον οποίο έπρεπε να ιδρυθεί η αποικία, καθώς και η καταλληλότερη εποχή για το εγχείρημα αυτό, προσδιορίζονταν από το μαντείο. Ο χρησμός δινόταν προσωπικά στον οικιστή. Πριν λοιπόν ξεκινήσει μια αποικιακή προσπάθεια, ο οικιστής απευθυνόταν σε κάποιο μαντείο, συνήθως σε εκείνο των Δελφών, ζητώντας συμβουλές τόσο για τον τόπο εγκατάστασης όσο και για το χρόνο πραγματοποίησης της αποστολής.
Οι επιτυχείς αποικισμοί διεύρυναν την επιρροή και ενίσχυαν το κύρος του μαντείου των Δελφών ως πανελλήνιου ιερού. Συχνά, μετά από μια επιτυχημένη απόπειρα ίδρυσης αποικίας, οι άποικοι επανέρχονταν στο μαντείο φέρνοντας πλούσια αφιερώματα για να ευχαριστήσουν το θεό Απόλλωνα. Η αναχώρηση των αποίκων γινόταν μετά από επίσημη τελετή. Οι άποικοι με επικεφαλής τον οικιστή έπαιρναν από το βωμό της μητρόπολης το ιερό πυρ, που έκαιγε στο βωμό της πολιούχου θεότητας της μητρόπολης και συμβόλιζε το δεσμό της αποικίας με τη μητρόπολη. Με αυτό άναβαν το βωμό του νέου ναού στην αποικία. Κατόπιν, οι άποικοι επιβιβάζονταν στα πλοία και άρχιζαν το ταξίδι του αποικισμού. Οι Έλληνες μάλιστα είχαν αρχίσει να ιδρύουν αποικίες πριν από το 1.200 π.Χ. Άποικοι γίνονταν είτε όποιοι ήθελαν να φύγουν είτε εκείνοι που όριζε η πόλη-κράτος (π.χ. ένας γιος από κάθε οικογένεια). Έτσι άλλοτε έφευγαν για τους καινούργιους τόπους ολόκληρες οικογένειες και άλλοτε μόνο άντρες που παντρεύονταν γυναίκες από τον ντόπιο πληθυσμό. Κάποιες φορές οι άποικοι προέρχονταν από δύο ή περισσότερες πόλεις-κράτη.
Οι αποικίες ήταν ανεξάρτητες πόλεις-κράτη, αλλά είχαν δεσμούς με τη μητρόπολη. Έστελναν αντιπροσωπείες στις γιορτές που έκανε η μητρόπολη και όταν υπήρχε κίνδυνος ζητούσαν τη βοήθειά της. Κάποιες φορές όμως οι σχέσεις μεταξύ μητρόπολης και αποικίας ήταν εχθρικές, όταν για παράδειγμα η μια ανταγωνιζόταν την άλλη στο εμπόριο. Οι πληροφορίες που έχουμε για τις σχέσεις των αποίκων με τον ντόπιο πληθυσμό είναι πολύ λίγες. Γνωρίζουμε όμως ότι οι σχέσεις αυτές ήταν άλλοτε φιλικές και άλλοτε εχθρικές. Πολύ σημαντική για τις σχέσεις αποίκων και ντόπιων ήταν η διαθέσιμη γη. Άλλοτε έφτανε για να θρέψει και τους παλιούς κατοίκους και τους αποίκους, άλλοτε όμως όχι.
Στην αρχαία Ελλάδα, αποικίες ιδρύονταν μερικές φορές από πολιτικούς που είχαν χάσει την πολιτική μάχη και έπρεπε να εγκαταλείψουν την πόλη τους, δηλαδή ακούσια. Πολλές φορές όμως οι αποικίες ήταν αποτέλεσμα του υπερπληθυσμού, αφού ανακούφιζαν τον υπόλοιπο πληθυσμό και αυτές ήταν οι εκούσιες αποικίες. Κατά κύριο λόγο οι τελευταίες δημιουργούνταν προκειμένου να εξασφαλίσουν οι “μητροπόλεις κράτη” φυσικούς πόρους και καλές σχέσεις με ξένα κράτη. Έτσι καλές σχέσεις διατηρούνταν μόνο μεταξύ μητροπόλεων και εκούσιων αποικιών. Υπήρξαν όμως και περιπτώσεις δημιουργίας αποικιών λόγω φυγής μετά από εισβολή εχθρού κατακτητή. Σ αυτές τις περιπτώσεις οι νέες εγκαταστάσεις δεν αποτελούσαν αποικίες ούτε οι κάτοικοι αυτών διατηρούσαν στη συνέχεια καλές σχέσεις με τους κατακτητές που τους εκδίωξαν. Ομοίως δεν θεωρούνταν αποικίες εκείνες που δημιουργούνταν από μετοικεσία λόγω εμφυλίου πολέμου ή διενέξεων. Οι ιστορικοί διακρίνουν δύο ιστορικές περιόδους ελληνικού αποικισμού, των οποίων όμως είχαν προηγηθεί δύο μυθικοί αποικισμοί μετά το Κατακλυσμό του Δευκαλίωνα. Η μία ήταν αμέσως μετά τον Τρωικό Πόλεμο που ανάγεται στη περίοδο μεταξύ του 12ου και 10ου αιώνα π.Χ. Τέτοιες αποικίες ίδρυσαν οι Ίωνες την Έφεσο τη Μίλητο τη Φώκαια κ.ά., οι Αχαιοί τη Λέσβο, την Κύμη, τη Σμύρνη και οι Δωριείς τη Μήλο, τη Θήρα, την Κρήτη, τη Ρόδο κ.ά.(Α΄Ελληνικός αποικισμός).
Η δεύτερη μεταξύ του 8ου και 7ου αιώνα π.Χ. περιλαμβάνει δύο φάσεις: Στην πρώτη φάση έχουμε κυρίως μετακινήσεις από την Εύβοια και την ηπειρωτική Ελλάδα προς την Ιταλία και τη Σικελία, όπου ιδρύονται πολύ σημαντικές αποικίες, όπως η Κατάνη, οι Λεοντίνοι, η Ζάγκλη, τα Υβλαία Μέγαρα, οι Συρακούσες, η Σύβαρις, ο Κρότων, ο Τάρας, κ.ά.. Στη δεύτερη φάση (από τις αρχές του 7ου μέχρι τα τέλη του 6ου αι. π.Χ.), λαμβάνουν μέρος περισσότερες ελληνικές πόλεις ενώ αποικίζονται και νέες περιοχές. Τώρα πλέον Έλληνες και από τις δύο ακτές του Αιγαίου και τα νησιά ιδρύουν αποικίες όχι μόνο στη Δύση (μέχρι τη Γαλατία και την Ισπανία), αλλά και στη Θράκη, την Προποντίδα, τον Εύξεινο Πόντο, ακόμη και τα παράλια της Αφρικής.(Β΄ελληνικός αποικισμός)
Πάντως, η μεγαλύτερη συγκέντρωση αποικιών παρατηρείται στη Σικελία και την Κάτω Ιταλία. Για το λόγο αυτόν, το ελληνικό τμήμα της ιταλικής χερσονήσου αποκαλείται ήδη από την αρχαιότητα «Μεγάλη Ελλάς». Η μητρόπολη αναλάμβανε την οργάνωση της αποικιακής αποστολής. Ιδιαίτερη σημασία για την έκβαση της προσπάθειας δημιουργίας μιας αποικίας είχε η επιτυχημένη επιλογή του τόπου εγκατάστασης. Η νέα πατρίδα θα έπρεπε να διαθέτει εύφορη γη για να μπορεί να συντηρήσει τους αποίκους αλλά και να βρίσκεται κοντά στη θάλασσα για να είναι εύκολη η επικοινωνία τόσο με τη μητρόπολη όσο και με τον υπόλοιπο κόσμο. Έτσι εξηγείται και το γεγονός ότι οι περισσότερες αποικίες δημιουργήθηκαν σε εύφορες περιοχές κοντά στη θάλασσα. Η διαδικασία προετοιμασίας και αναχώρησης μιας αποικιακής αποστολής είχε χαρακτήρα τελετουργίας. Η μητρόπολη επέλεγε τον επικεφαλής της αποικιακής αποστολής που ονομαζόταν οικιστής και ανήκε, συνήθως, σε κάποιο από τα αριστοκρατικά γένη της μητρόπολης. Επίσης, η μητρόπολη καθόριζε τη σύνθεση της αποστολής. Φαίνεται ότι σε κάποιες περιπτώσεις οι αρχές της μητρόπολης εξανάγκαζαν, συνήθως για πολιτικούς λόγους, ορισμένους πολίτες να συμμετάσχουν σε μια αποικιακή αποστολή ανεξάρτητα από τη θέλησή τους. Τέλος, η μητρόπολη προμήθευε και τα απαραίτητα μεταφορικά μέσα, δηλαδή τα πλοία που ήταν απαραίτητα για το ταξίδι προς το νέο τόπο εγκατάστασης. Οι αρχαίοι Έλληνες πάντοτε συμβουλεύονταν κάποιο μαντείο πριν επιχειρήσουν την ίδρυση μιας αποικίας. Τα μαντεία, έχοντας πληροφορίες από προηγούμενες αποικιακές αποστολές και από ναυτικούς, έκαναν, συνήθως, σωστές υποδείξεις. Συνήθως ο τόπος στον οποίο έπρεπε να ιδρυθεί η αποικία, καθώς και η καταλληλότερη εποχή για το εγχείρημα αυτό, προσδιορίζονταν από το μαντείο. Ο χρησμός δινόταν προσωπικά στον οικιστή. Πριν λοιπόν ξεκινήσει μια αποικιακή προσπάθεια, ο οικιστής απευθυνόταν σε κάποιο μαντείο, συνήθως σε εκείνο των Δελφών, ζητώντας συμβουλές τόσο για τον τόπο εγκατάστασης όσο και για το χρόνο πραγματοποίησης της αποστολής.
Οι επιτυχείς αποικισμοί διεύρυναν την επιρροή και ενίσχυαν το κύρος του μαντείου των Δελφών ως πανελλήνιου ιερού. Συχνά, μετά από μια επιτυχημένη απόπειρα ίδρυσης αποικίας, οι άποικοι επανέρχονταν στο μαντείο φέρνοντας πλούσια αφιερώματα για να ευχαριστήσουν το θεό Απόλλωνα. Η αναχώρηση των αποίκων γινόταν μετά από επίσημη τελετή. Οι άποικοι με επικεφαλής τον οικιστή έπαιρναν από το βωμό της μητρόπολης το ιερό πυρ, που έκαιγε στο βωμό της πολιούχου θεότητας της μητρόπολης και συμβόλιζε το δεσμό της αποικίας με τη μητρόπολη. Με αυτό άναβαν το βωμό του νέου ναού στην αποικία. Κατόπιν, οι άποικοι επιβιβάζονταν στα πλοία και άρχιζαν το ταξίδι του αποικισμού. Οι Έλληνες μάλιστα είχαν αρχίσει να ιδρύουν αποικίες πριν από το 1.200 π.Χ. Άποικοι γίνονταν είτε όποιοι ήθελαν να φύγουν είτε εκείνοι που όριζε η πόλη-κράτος (π.χ. ένας γιος από κάθε οικογένεια). Έτσι άλλοτε έφευγαν για τους καινούργιους τόπους ολόκληρες οικογένειες και άλλοτε μόνο άντρες που παντρεύονταν γυναίκες από τον ντόπιο πληθυσμό. Κάποιες φορές οι άποικοι προέρχονταν από δύο ή περισσότερες πόλεις-κράτη.
Οι αποικίες ήταν ανεξάρτητες πόλεις-κράτη, αλλά είχαν δεσμούς με τη μητρόπολη. Έστελναν αντιπροσωπείες στις γιορτές που έκανε η μητρόπολη και όταν υπήρχε κίνδυνος ζητούσαν τη βοήθειά της. Κάποιες φορές όμως οι σχέσεις μεταξύ μητρόπολης και αποικίας ήταν εχθρικές, όταν για παράδειγμα η μια ανταγωνιζόταν την άλλη στο εμπόριο. Οι πληροφορίες που έχουμε για τις σχέσεις των αποίκων με τον ντόπιο πληθυσμό είναι πολύ λίγες. Γνωρίζουμε όμως ότι οι σχέσεις αυτές ήταν άλλοτε φιλικές και άλλοτε εχθρικές. Πολύ σημαντική για τις σχέσεις αποίκων και ντόπιων ήταν η διαθέσιμη γη. Άλλοτε έφτανε για να θρέψει και τους παλιούς κατοίκους και τους αποίκους, άλλοτε όμως όχι.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου