ΤΑ "ΑΤΙΜΑ" ΤΑ ΔΙΧΡΟΝΑ ΦΩΝΗΕΝΤΑ: ΠΟΤΕ ΕΙΝΑΙ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΑ ΚΑΙ ΠΟΤΕ ΒΡΑΧΥΧΡΟΝΑ

Τα δίχρονα φωνήεντα, ο εφιάλτης του μαθητή, του υποψηφίου θεωρητικής κατεύθυνσης ακόμα και πολλών φιλολόγων που αγνοούν πότε αυτά τα τρία «άτιμα» φωνήεντα: α, ι, υ είναι μακρόχρονα και πότε βραχύχρονα. Παραθέτουμε τους πιο βασικούς κανόνες που έχουν σχέση με την  «ποσότητα» ή το χρόνο των διχρόνων.

Τα  α, ι, υ λέγονται δίχρονα φωνήεντα.

α. Τὰ δίχρονα α, ι, υ στὴν παραλήγουσα τῶν οὐσιαστικῶν εἶναι βραχύχρονα. Ἐξαιρεῖται τὸ Κωνσταντῖνος.

β. Τὰ δίχρονα α, ι, υ στὴν παραλήγουσα τῶν ἐπιθέτων εἶναι βραχύχρονα.

γ. Τὸ (α) στὴ λήγουσα τῶν ἀρσενικῶν καὶ θηλυκῶν ὀνομάτων (οὐσιαστικῶν καὶ τῶν ἐπιθέτων) εἶναι μακρό.

δ. Τὸ (-α) στὴ λήγουσα τῶν οὐδέτερων ὀνομάτων εἶναι βραχύχρονο.

ε. Τὸ (-α) στὴ λήγουσα τῶν οὐδέτερων ὀνομάτων (οὐσιαστικῶν καὶ ἐπιθέτων) καὶ τῶν οὐδετέρων ἀντωνυμιῶν εἶναι βραχύ.

στ. Τὸ (-α) στὴ λήγουσα τῶν ἐπιρρημάτων εἶναι βραχύ.

ζ. Τὸ ἄτονο (-α) στὴ λήγουσα τῆς ὁριστικῆς τῶν ρημάτων εἶναι βραχύ.

η. Τὸ (-α) στὴ λήγουσα τῶν ρημάτων, ὅταν τονίζεται, εἶναι μακρόχρονο.

θ. Τὸ ἄτονο (-α) στὴ λήγουσα τῆς προσταχτικῆς τῶν ρημάτων εἶναι μακρό.

ι. Τὸ (α) στὴν παραλήγουσα τῶν ρημάτων εἶναι βραχύ. Ἐξαιροῦνται καὶ ἔχουν τὸ (α) μακρὸ στὴν παραλήγουσα:

Οἱ καταλήξεις τοῦ ἑνικοῦ: -ᾶμαι, -ᾶσαι, -ᾶται.

Οἱ καταλήξεις τοῦ πληθυντικοῦ: -ᾶμε, -ᾶτε, -ᾶνε.

ια. Τὸ (-ι) στὴ λήγουσα τῶν οὐδετέρων οὐσιαστικῶν εἶναι πάντοτε μακρό.

ιβ. Τὸ (-ι) καὶ τὸ (-υ) στὴν παραλήγουσα τῶν ρημάτων εἶναι βραχύ

Ειδικότερα:

Το α είναι μακρόχρονο [-]:

Στην κατάληξη -ας όλων των ουσιαστικών της Α' Κλίσης ανεξαρτήτου πτώσης, π.χ. τῆς χώρας, τὰς χώρας, τὰς μούσας, τοὺς στρατιώτας, ὁ ταμίας
Στην κατάληξη -α/-αν των θηλυκών της Α' Κλίσης, όταν είναι καθαρό π.χ ἡ χώρα, τὴν χώραν, ὦ χώρα, καθώς και στην κατάληξη -αν/-α των αρσενικών της Α' Κλίσης που στην ονομαστική λήγουν σε -ας, π.χ. ὁ νεανίας, τὸν νεανίαν, ὦ νεανία.
Στην κατάληξη -ας των θηλυκών επιθέτων της Γ' Κλίσης, π.χ. τῆς ὀξείας, τὰς ὀξείας.
Στην κατάληξη -ας του αρσενικού της μετοχής αορίστου στην ονομαστική λόγω αντέκτασης, π.χ. ὁ ἀκούσας.
Στην κατάληξη όλων των λέξεων, όπου προκύπτει από συναίρεση ή αντέκταση, π.χ. ἡ Ἀθηνᾶ, σιώπα, ὁ ἁλιᾶς, ὁ πᾶς, τὸ πᾶν
Στα ουσιαστικά της Γ Κλίσης που λήγουν σε -ᾶν γεν. - ᾶνος, π.χ. ὁ Τιτᾶν, τοῦ Τιτᾶνος, τῷ Τιτᾶνι

Το α είναι βραχύχρονο [υ]:
Στην κατάληξη -α/-αν των θηλυκών ουσιαστικών της Α' Κλίσης, όταν είναι μή καθαρό, π.χ. ἡ μοῦσα, τὴν μοῦσαν, ὦ γλῶσσα.
Στην κατάληξη -α/-αν των θηλυκών ουσιαστικών της Α' Κλίσης που είναι προπαροξύτονα, π.χ. ἡ εὐγένεια, ἡ ἀλήθεια, τὴν ἀλήθειαν.
Στις καταλήξεις -α/-αν κάποιων θηλυκών ουσιαστικών της Α’ Κλίσης, όπως : γραῖα, γαῖα, μυῖα, μαῖα, μοῖρα, πεῖρα, σφῦρα, σφαῖρα, πρῷρα
Στην κατάληξη -α/-ας των ουσιαστικών της Γ' Κλίσης, π.χ. τὸν φύλακα, τοὺς φύλακας, τὰς χεῖρας.
Στην κατάληξη –α/-αν των θηλυκών επιθέτων της Γ' Κλίσης, π.χ. ἡ ὀξεῖα, τὴν ὀξεῖαν.
Στην κατάληξη -α της κλητικής των αρσενικών της Α' Κλίσης που λήγουν σε -της ή έχουν ως β' συνθετικό ένα από τα -αρχης/-τρίβης/-πώλης/-ώνης/-μέτρης, π.χ. ὦ στρατιῶτα, ὦ τελῶνα
Στην κατάληξη -α των ουδετέρων γενικά, π.χ. τὰ δῶρα.
Στην κατάληξη -α/-ας/-αν των ασυναίρετων ρημάτων, π.χ. ἔλυσα, ἔλυσας, ἔλυσαν.

Το υ είναι μακρόχρονο [-]:
Στους μονοσύλλαβους τύπους των τριτόκλιτων σε -υς γεν. -υος, π.χ. ἡ δρῦς, τὴν δρῦν, τὰς δρῦς.
Στην αιτιατική πληθυντικού των ουσιαστικών της Γ Κλίσης σε -υς, γεν. -υος, επειδή προκύπτει από αντέκταση π.χ. τοὺς ἰχθῦς
Στην κατάληξη των ρηματικών τύπων από αντέκταση ή συναίρεση, π.χ. ὁ δεικνὺς, ἡ δεικνῦσα, σὺ δείκνυ.

Το υ είναι βραχύχρονο [υ]:
Γενικά, αν εξαιρέσουμε την αιτιατική πληθυντικού σε -ῦς, όπως τοὺς ἰχθῦς, στο τέλος των τριτόκλιτων είναι βραχύ, π.χ. ὁ πέλεκυς, ὁ πῆχυς

Το ι είναι μακρόχρονο [-]:
Στα ουσιαστικά της Γ' Κλίσης που λήγουν σε -ῖν γεν. -ῖνος, π.χ. ἡ Τελχῖν, τῆς Τελχῖνος, ἡ δελφῖν, τῆς δελφῖνος, αλλά και όσα έχουν ονομστική σε -ὶς γεν. -ῖνος, π.χ. ἡ ἀκτίς, τῆς ἀκτῖνος

Το ι είναι βραχύχρονο [υ] :
Στις καταλήξεις των τριτόκλιτων γενικά, π.χ. τῷ χειμῶνι, τοῖς λύουσι
Στο τέλος των ρημάτων γενικά, π.χ. ἐστί, πράττουσι

Στην κατάληξη -ας όλων των ουσιαστικών της Α' Κλίσης ανεξαρτήτου πτώσης, π.χ. τῆς χώρας, τὰς χώρας, τὰς μούσας, τοὺς στρατιώτας, ὁ ταμίας
Στην κατάληξη -α/-αν των θηλυκών της Α' Κλίσης, όταν είναι καθαρό π.χ ἡ χώρα, τὴν χώραν, ὦ χώρα, καθώς και στην κατάληξη -αν/-α των αρσενικών της Α' Κλίσης που στην ονομαστική λήγουν σε -ας, π.χ. ὁ νεανίας, τὸν νεανίαν, ὦ νεανία.
Στην κατάληξη -ας των θηλυκών επιθέτων της Γ' Κλίσης, π.χ. τῆς ὀξείας, τὰς ὀξείας.
Στην κατάληξη -ας του αρσενικού της μετοχής αορίστου στην ονομαστική λόγω αντέκτασης, π.χ. ὁ ἀκούσας.
Στην κατάληξη όλων των λέξεων, όπου προκύπτει από συναίρεση ή αντέκταση, π.χ. ἡ Ἀθηνᾶ, σιώπα, ὁ ἁλιᾶς, ὁ πᾶς, τὸ πᾶν
Στα ουσιαστικά της Γ Κλίσης που λήγουν σε -ᾶν γεν. - ᾶνος, π.χ. ὁ Τιτᾶν, τοῦ Τιτᾶνος, τῷ Τιτᾶνι

Το α είναι βραχύχρονο [υ]:
Στην κατάληξη -α/-αν των θηλυκών ουσιαστικών της Α' Κλίσης, όταν είναι μή καθαρό, π.χ. ἡ μοῦσα, τὴν μοῦσαν, ὦ γλῶσσα.
Στην κατάληξη -α/-αν των θηλυκών ουσιαστικών της Α' Κλίσης που είναι προπαροξύτονα, π.χ. ἡ εὐγένεια, ἡ ἀλήθεια, τὴν ἀλήθειαν.
Στις καταλήξεις -α/-αν κάποιων θηλυκών ουσιαστικών της Α’ Κλίσης, όπως : γραῖα, γαῖα, μυῖα, μαῖα, μοῖρα, πεῖρα, σφῦρα, σφαῖρα, πρῷρα
Στην κατάληξη -α/-ας των ουσιαστικών της Γ' Κλίσης, π.χ. τὸν φύλακα, τοὺς φύλακας, τὰς χεῖρας.
Στην κατάληξη –α/-αν των θηλυκών επιθέτων της Γ' Κλίσης, π.χ. ἡ ὀξεῖα, τὴν ὀξεῖαν.
Στην κατάληξη -α της κλητικής των αρσενικών της Α' Κλίσης που λήγουν σε -της ή έχουν ως β' συνθετικό ένα από τα -αρχης/-τρίβης/-πώλης/-ώνης/-μέτρης, π.χ. ὦ στρατιῶτα, ὦ τελῶνα
Στην κατάληξη -α των ουδετέρων γενικά, π.χ. τὰ δῶρα.
Στην κατάληξη -α/-ας/-αν των ασυναίρετων ρημάτων, π.χ. ἔλυσα, ἔλυσας, ἔλυσαν.

Το υ είναι μακρόχρονο [-]:
Στους μονοσύλλαβους τύπους των τριτόκλιτων σε -υς γεν. -υος, π.χ. ἡ δρῦς, τὴν δρῦν, τὰς δρῦς.
Στην αιτιατική πληθυντικού των ουσιαστικών της Γ Κλίσης σε -υς, γεν. -υος, επειδή προκύπτει από αντέκταση π.χ. τοὺς ἰχθῦς
Στην κατάληξη των ρηματικών τύπων από αντέκταση ή συναίρεση, π.χ. ὁ δεικνὺς, ἡ δεικνῦσα, σὺ δείκνυ.

Το υ είναι βραχύχρονο [υ]:
Γενικά, αν εξαιρέσουμε την αιτιατική πληθυντικού σε -ῦς, όπως τοὺς ἰχθῦς, στο τέλος των τριτόκλιτων είναι βραχύ, π.χ. ὁ πέλεκυς, ὁ πῆχυς

Το ι είναι μακρόχρονο [-]:
Στα ουσιαστικά της Γ' Κλίσης που λήγουν σε -ῖν γεν. -ῖνος, π.χ. ἡ Τελχῖν, τῆς Τελχῖνος, ἡ δελφῖν, τῆς δελφῖνος, αλλά και όσα έχουν ονομστική σε -ὶς γεν. -ῖνος, π.χ. ἡ ἀκτίς, τῆς ἀκτῖνος

Το ι είναι βραχύχρονο [υ] :
Στις καταλήξεις των τριτόκλιτων γενικά, π.χ. τῷ χειμῶνι, τοῖς λύουσι
Στο τέλος των ρημάτων γενικά, π.χ. ἐστί, πράττουσι