Δευτέρα 28 Οκτωβρίου 2013

ΤΑ "ΑΤΙΜΑ" ΤΑ ΔΙΧΡΟΝΑ ΦΩΝΗΕΝΤΑ: ΠΟΤΕ ΕΙΝΑΙ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΑ ΚΑΙ ΠΟΤΕ ΒΡΑΧΥΧΡΟΝΑ

Τα δίχρονα φωνήεντα, ο εφιάλτης του μαθητή, του υποψηφίου θεωρητικής κατεύθυνσης ακόμα και πολλών φιλολόγων που αγνοούν πότε αυτά τα τρία «άτιμα» φωνήεντα: α, ι, υ είναι μακρόχρονα και πότε βραχύχρονα. Παραθέτουμε τους πιο βασικούς κανόνες που έχουν σχέση με την  «ποσότητα» ή το χρόνο των διχρόνων.

Τα  α, ι, υ λέγονται δίχρονα φωνήεντα.

α. Τὰ δίχρονα α, ι, υ στὴν παραλήγουσα τῶν οὐσιαστικῶν εἶναι βραχύχρονα. Ἐξαιρεῖται τὸ Κωνσταντῖνος.
β. Τὰ δίχρονα α, ι, υ στὴν παραλήγουσα τῶν ἐπιθέτων εἶναι βραχύχρονα.
γ. Τὸ (α) στὴ λήγουσα τῶν ἀρσενικῶν καὶ θηλυκῶν ὀνομάτων (οὐσιαστικῶν καὶ τῶν ἐπιθέτων) εἶναι μακρό.
δ. Τὸ (-α) στὴ λήγουσα τῶν οὐδέτερων ὀνομάτων εἶναι βραχύχρονο.
ε. Τὸ (-α) στὴ λήγουσα τῶν οὐδέτερων ὀνομάτων (οὐσιαστικῶν καὶ ἐπιθέτων) καὶ τῶν οὐδετέρων ἀντωνυμιῶν εἶναι βραχύ.
στ. Τὸ (-α) στὴ λήγουσα τῶν ἐπιρρημάτων εἶναι βραχύ.
ζ. Τὸ ἄτονο (-α) στὴ λήγουσα τῆς ὁριστικῆς τῶν ρημάτων εἶναι βραχύ.
η. Τὸ (-α) στὴ λήγουσα τῶν ρημάτων, ὅταν τονίζεται, εἶναι μακρόχρονο.
θ. Τὸ ἄτονο (-α) στὴ λήγουσα τῆς προσταχτικῆς τῶν ρημάτων εἶναι μακρό.
ι. Τὸ (α) στὴν παραλήγουσα τῶν ρημάτων εἶναι βραχύ. Ἐξαιροῦνται καὶ ἔχουν τὸ (α) μακρὸ στὴν παραλήγουσα:
Οἱ καταλήξεις τοῦ ἑνικοῦ: -ᾶμαι, -ᾶσαι, -ᾶται.
Οἱ καταλήξεις τοῦ πληθυντικοῦ: -ᾶμε, -ᾶτε, -ᾶνε.
ια. Τὸ (-ι) στὴ λήγουσα τῶν οὐδετέρων οὐσιαστικῶν εἶναι πάντοτε μακρό.
ιβ. Τὸ (-ι) καὶ τὸ (-υ) στὴν παραλήγουσα τῶν ρημάτων εἶναι βραχύ
Ειδικότερα:
Το α είναι μακρόχρονο [-]:
Στην κατάληξη -ας όλων των ουσιαστικών της Α' Κλίσης ανεξαρτήτου πτώσης, π.χ. τῆς χώρας, τὰς χώρας, τὰς μούσας, τοὺς στρατιώτας, ὁ ταμίας
Στην κατάληξη -α/-αν των θηλυκών της Α' Κλίσης, όταν είναι καθαρό π.χ
  χώρα, τὴν χώραν,  χώρα, καθώς και στην κατάληξη -αν/-α των αρσενικών της Α' Κλίσης που στην ονομαστική λήγουν σε -ας, π.χ.  νεανίας, τὸν νεανίαν,  νεανία.
Στην κατάληξη -ας των θηλυκών επιθέτων της Γ' Κλίσης, π.χ. τῆς
 ὀξείας, τὰς ὀξείας.
Στην κατάληξη -ας του αρσενικού της μετοχής αορίστου στην ονομαστική λόγω αντέκτασης, π.χ.
  ἀκούσας.
Στην κατάληξη όλων των λέξεων, όπου προκύπτει από συναίρεση ή αντέκταση, π.χ.
  Ἀθηνᾶ, σιώπα,  ἁλιᾶς,  πᾶς, τὸ πᾶν
Στα ουσιαστικά της Γ Κλίσης που λήγουν σε -ᾶν γεν. -
 ᾶνος, π.χ.  Τιτᾶν, τοῦ Τιτᾶνος, τῷ Τιτᾶνι

Το α είναι βραχύχρονο [υ]:
Στην κατάληξη -α/-αν των θηλυκών ουσιαστικών της Α' Κλίσης, όταν είναι μή καθαρό, π.χ.
  μοῦσα, τὴν μοῦσαν,  γλῶσσα.
Στην κατάληξη -α/-αν των θηλυκών ουσιαστικών της Α' Κλίσης που είναι προπαροξύτονα, π.χ.
  εὐγένεια,  ἀλήθεια, τὴν ἀλήθειαν.
Στις καταλήξεις -α/-αν κάποιων θηλυκών ουσιαστικών της Α’ Κλίσης, όπως : γραῖα, γαῖα, μυῖα, μαῖα, μοῖρα, πεῖρα, σφῦρα, σφαῖρα, πρῷρα
Στην κατάληξη -α/-ας των ουσιαστικών της Γ' Κλίσης, π.χ. τὸν φύλακα, τοὺς φύλακας, τὰς χεῖρας.
Στην κατάληξη –α/-αν των θηλυκών επιθέτων της Γ' Κλίσης, π.χ.
  ὀξεῖα, τὴν ὀξεῖαν.
Στην κατάληξη -α της κλητικής των αρσενικών της Α' Κλίσης που λήγουν σε -της ή έχουν ως β' συνθετικό ένα από τα -αρχης/-τρίβης/-πώλης/-ώνης/-μέτρης, π.χ.
  στρατιῶτα,  τελῶνα
Στην κατάληξη -α των ουδετέρων γενικά, π.χ. τὰ
 δῶρα.
Στην κατάληξη -α/-ας/-αν των ασυναίρετων ρημάτων, π.χ.
 ἔλυσα, ἔλυσας, ἔλυσαν.

Το υ είναι μακρόχρονο [-]:
Στους μονοσύλλαβους τύπους των τριτόκλιτων σε -υς γεν. -υος, π.χ.
  δρῦς, τὴν δρῦν, τὰς δρῦς.
Στην αιτιατική πληθυντικού των ουσιαστικών της Γ Κλίσης σε -υς, γεν. -υος, επειδή προκύπτει από αντέκταση π.χ. τοὺς
 ἰχθῦς
Στην κατάληξη των ρηματικών τύπων από αντέκταση ή συναίρεση, π.χ.
  δεικνὺς,  δεικνῦσα, σὺ δείκνυ.

Το υ είναι βραχύχρονο [υ]:
Γενικά, αν εξαιρέσουμε την αιτιατική πληθυντικού σε -ῦς, όπως τοὺς
 ἰχθῦς, στο τέλος των τριτόκλιτων είναι βραχύ, π.χ.  πέλεκυς,  πῆχυς

Το ι είναι μακρόχρονο [-]:
Στα ουσιαστικά της Γ' Κλίσης που λήγουν σε -ῖν γεν. -ῖνος, π.χ.
  Τελχῖν, τῆς Τελχῖνος,  δελφῖν, τῆς δελφῖνος, αλλά και όσα έχουν ονομστική σε -ὶς γεν. -ῖνος, π.χ.  ἀκτίς, τῆς ἀκτῖνος

Το ι είναι βραχύχρονο [υ] :
Στις καταλήξεις των τριτόκλιτων γενικά, π.χ. τῷ
 χειμῶνι, τοῖς λύουσι
Στο τέλος των ρημάτων γενικά, π.χ.
 ἐστί, πράττουσι

Στην κατάληξη -ας όλων των ουσιαστικών της Α' Κλίσης ανεξαρτήτου πτώσης, π.χ. τῆς χώρας, τὰς χώρας, τὰς μούσας, τοὺς στρατιώτας, ὁ ταμίας
Στην κατάληξη -α/-αν των θηλυκών της Α' Κλίσης, όταν είναι καθαρό π.χ
  χώρα, τὴν χώραν,  χώρα, καθώς και στην κατάληξη -αν/-α των αρσενικών της Α' Κλίσης που στην ονομαστική λήγουν σε -ας, π.χ.  νεανίας, τὸν νεανίαν,  νεανία.
Στην κατάληξη -ας των θηλυκών επιθέτων της Γ' Κλίσης, π.χ. τῆς
 ὀξείας, τὰς ὀξείας.
Στην κατάληξη -ας του αρσενικού της μετοχής αορίστου στην ονομαστική λόγω αντέκτασης, π.χ.
  ἀκούσας.
Στην κατάληξη όλων των λέξεων, όπου προκύπτει από συναίρεση ή αντέκταση, π.χ.
  Ἀθηνᾶ, σιώπα,  ἁλιᾶς,  πᾶς, τὸ πᾶν
Στα ουσιαστικά της Γ Κλίσης που λήγουν σε -ᾶν γεν. -
 ᾶνος, π.χ.  Τιτᾶν, τοῦ Τιτᾶνος, τῷ Τιτᾶνι

Το α είναι βραχύχρονο [υ]:
Στην κατάληξη -α/-αν των θηλυκών ουσιαστικών της Α' Κλίσης, όταν είναι μή καθαρό, π.χ.
  μοῦσα, τὴν μοῦσαν,  γλῶσσα.
Στην κατάληξη -α/-αν των θηλυκών ουσιαστικών της Α' Κλίσης που είναι προπαροξύτονα, π.χ.
  εὐγένεια,  ἀλήθεια, τὴν ἀλήθειαν.
Στις καταλήξεις -α/-αν κάποιων θηλυκών ουσιαστικών της Α’ Κλίσης, όπως : γραῖα, γαῖα, μυῖα, μαῖα, μοῖρα, πεῖρα, σφῦρα, σφαῖρα, πρῷρα
Στην κατάληξη -α/-ας των ουσιαστικών της Γ' Κλίσης, π.χ. τὸν φύλακα, τοὺς φύλακας, τὰς χεῖρας.
Στην κατάληξη –α/-αν των θηλυκών επιθέτων της Γ' Κλίσης, π.χ.
  ὀξεῖα, τὴν ὀξεῖαν.
Στην κατάληξη -α της κλητικής των αρσενικών της Α' Κλίσης που λήγουν σε -της ή έχουν ως β' συνθετικό ένα από τα -αρχης/-τρίβης/-πώλης/-ώνης/-μέτρης, π.χ.
  στρατιῶτα,  τελῶνα
Στην κατάληξη -α των ουδετέρων γενικά, π.χ. τὰ
 δῶρα.
Στην κατάληξη -α/-ας/-αν των ασυναίρετων ρημάτων, π.χ.
 ἔλυσα, ἔλυσας, ἔλυσαν.

Το υ είναι μακρόχρονο [-]:
Στους μονοσύλλαβους τύπους των τριτόκλιτων σε -υς γεν. -υος, π.χ.
  δρῦς, τὴν δρῦν, τὰς δρῦς.
Στην αιτιατική πληθυντικού των ουσιαστικών της Γ Κλίσης σε -υς, γεν. -υος, επειδή προκύπτει από αντέκταση π.χ. τοὺς
 ἰχθῦς
Στην κατάληξη των ρηματικών τύπων από αντέκταση ή συναίρεση, π.χ.
  δεικνὺς,  δεικνῦσα, σὺ δείκνυ.

Το υ είναι βραχύχρονο [υ]:
Γενικά, αν εξαιρέσουμε την αιτιατική πληθυντικού σε -ῦς, όπως τοὺς
 ἰχθῦς, στο τέλος των τριτόκλιτων είναι βραχύ, π.χ.  πέλεκυς,  πῆχυς

Το ι είναι μακρόχρονο [-]:
Στα ουσιαστικά της Γ' Κλίσης που λήγουν σε -ῖν γεν. -ῖνος, π.χ.
  Τελχῖν, τῆς Τελχῖνος,  δελφῖν, τῆς δελφῖνος, αλλά και όσα έχουν ονομστική σε -ὶς γεν. -ῖνος, π.χ.  ἀκτίς, τῆς ἀκτῖνος

Το ι είναι βραχύχρονο [υ] :
Στις καταλήξεις των τριτόκλιτων γενικά, π.χ. τῷ
 χειμῶνι, τοῖς λύουσι
Στο τέλος των ρημάτων γενικά, π.χ.
 ἐστί, πράττουσι

11 σχόλια:

  1. "άτιμα.. " δεν λες τίποτε..ακόμα δεν μπορώ να τα ξεχωρίσω..

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. μπράβο σας καλή δουλειά κύριε. παραδείγματα όμωσ δεν έβαλες

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ευχαριστώ πολύ κ. Μυλωνά. Χρήσιμο πολύ.
    Η γιαγιάκα

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Πολύ καλός, χρησιμοποιώ τις ασκήσεις σου.Ευχαριστω...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Εχω μπερδευτεί λιγο αλλα με τον καιρο θα μαθω να τα ξεχωρίζω.
    Ευχαριστώ πολυ για την βοηθεια
    και καλη συνεχεια!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Το α- στο "άνθρωπος" τι είναι, μακρό ή βραχύ... έχω φάει το ίντερνετ...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Το α στο άνθρωπος είναι βραχύχρονο, μιας και η λέξη δεν θα μπορούσε να τονιστεί στην προπαραλήγουσα (ά-) αν το α ήταν μακρόχρονο.

      Διαγραφή
  7. Πολύ καλή δουλειά! Μπράβο!
    Θα ήθελα όμως να ρωτήσω κάτι. Το ο και ε ως γνωστόν παίρνουν πάντα οξεία. Αυτό συμβαίνει γιατί είναι βραχύχρονα. Άρα, όταν το α, το υ και το ι είναι βρχύχρονα παίρνουν πάντα οξεία σε όποια συλλαβή κι αν είναι;
    Δεν μπορώ να καταλάβω για παράδειγμα, όταν στην τονιζόμενη παραλήγουσα έχουμε ένα από τα δίχρονα και είναι βραχύχρονο, τι τόνο βάζουμε;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Εξαρτάται από τη λήγουσα. Αν εκεί έχουμε βραχύ φωνήεν τότε το δίχρονο θα πάρει οξεία. Αν έχουμε μακρό τότε κι εκείνο λογίζεται για μακρό (θέσει μακρόχρονη συλλαβή)

      Διαγραφή
    2. Μπορεί κάποιος να μου εξηγήσει γιατί το ιχθύος παίρνει οξεία ενώ η λήγουσα -ος θεωρείται βραχύχρονη. Είναι καποιος ειδικός κανόνας για τα τριτόκλιτα;

      Διαγραφή